حسابداری تغییر قیمتها یا حسابداری آثار تورم

حسابداری تغییر قیمتها یا حسابداری آثار تورم

مقدمه

تورم را یا به عنوان افزایش در سطح عمومی قیمتها یا کاهش قدرت خرید پول تعریف نموده­اند. تورم یکی از مفاهیم علم اقتصاد است که همه کشورهای جهان از قبل یا بعد از جنگ بین­الملل دوم به آن مبتلا شده­اند لکن صاحب­نظران اقتصادی تعریف واحدی برای آن ندارند.حسابداری تغییر قیمتها

علت اساسی فقدان تعریف واحد و همه­ پسند بای تورم این است که اگر اقتصاددانان دقیقاً تورم را مورد بررسی قرار دهند، نمی­توانندغییر قیمتها تعریف جامع و مانعی ارائه دهند. بدین لحاظ صدها تعریف متناقض و مکمل هم از تورم آمده است که بحث درباره تورم را مبهم می­سازد.  تعاریف زیر نمونه­ای از شناخت تورم است:

• در سالهای جنگ بین­الملل اول، تورم را تعبیر انتشار پول دانسته­اند.
• لرنر تورم را ازدیاد تقاضا بر عرضه می­داند.
• خانم روبنسون انگلیسی و ژان مارشال فرانسوی تورم را نوعی افزایش بی­حد و نامنظم قیمتها می­دانند. اگر تورم صعود پیاپی و لاینقطع قیمتها باشد باید اضافه کرد که صعود قیمتها نتیجه عدم تطابق بین دو جریان پول و کالاست.

حسابداری تغییر قیمتها

به هر حال تورم از هر زاویه­ای مورد بررسی قرار گیرد اثراتی بر روی صورتهای مالی یک مؤسسه خواهد داشت. مصرف­کنندگان اطلاعات، اصولاً اطلاعات خود را از روی صورتهای مالی مؤسسه به دست می­آورند و برای سرمایه­گذاری در این مؤسسات دو مقولۀ سرمایه و سود را بیشتر از هر چیز دیگر مورد مداقه قرا می­دهند، لکن سود را در حسابداری از دو دیدگاه تهیه می­کنند:

حسابداری تغییر قیمتها

الف) سود برای سهامداران و سرمایه­گذاران (دارندگان اوراق قرضه شرکت)

ب) سود و سایر اطلاعات برای بازار مؤثر
در اقتصاد سود را چنین تعریف می­کنند که سود همان چیزی است که مردم فکر می­کنند و آن مبلغی است که در فاصله زمانی معین خرج شود بدون آنکه به اصل ثروت (سرمایه) لطمه­ای وارد نماید، و به مفهوم ارزش افزوده تلقی می­گردد. فرض کنیم شرکت الف صورت سود و زیان منتهی به تاریخ 29/12/1× را به شرح زیر ارائه دهد:

اگر بخواهیم سود خالص واحد اقتصادی را مشخص کنیم با توجه به صورت سود و زیان فوق سود خالص 300 ریال است.

سود برای سرمایه­گذاران شرکت 90 ریال است.

سود برای سهامداران عادی شرکت 30 ریال است.

ملاحظه می­شود که سود بر مبنای بهای تمام شده تاریخی ارقام فوق است. لکن تورم ارزش سود را کاهش و یا افزایش خواهد داد زیرا پول واحد اندازه­گیری تمام رویدادهای مالی است و خود پول هم دچار نوسانات می­شود و صورتهای مالی را که بر آن پایه تهیه شده از خیز انتفاع خارج می­کند اما در حسابداری فرض مورد قبول ثابت­بودن ارزش پول، در طول زمان است که در این زمینه پول را به مفهوم قدرت خرید در نظر می­گیرند.

سطح عمومی قیمتها عبارت از متوسط وزنی قیمت کل کالاها و خدمات در اقتصاد است. تغییرات در سطح عمومی قیمتها را با شاخص عمومی قیمتها اندازه­گیری می­کنند که پایه آن عدد 100 است. شاخص مقایسه سطح قیمتهای جاری به نسبت سال پایه است. به طور مثال اگر فرض کنیم که سال 1 پایه باشد، چنانچه قیمتها به میزان 10% در خلال سال 2 افزایش یابد، شاخص قیمتها در پایان سال دوم 110 خواهد بود (110=10+100). در پایان سال 9 شاخص قیمت ممکن است برابر با 200 باشد که نشانگر آن است که سطح عمومی قیمتها نسبت به سال اول دو برابر شده است.

حسابداری تغییر قیمتها

غالباً اظهاراتی را می­شنویم که مثلاً «امروز» ارزش دلار برابر 33 سنت است. در واقع ارزش یک دلار توانایی خرید کالا و خدمت را نشان می­دهد. این ارزش را قدرت خرید گویند. معکوس شاخص عمومی قیمتها (100 تقسیم بر شاخص سطح جاری) نمایانگر آن است که قدرت خرید دلار در سال جاری نسبت به سال پایه چگونه است. به طور مثال اگر در سال 1×13 شاخص عمومی قیمتها 100 باشد ولی شاخص در سال 9×13 برابر 300 باشد می­گویند شاخص نسبت به سال 1×13 سه برابر شده است.

حال اگر 100 به 300 تقسیم گردد، می­گویند که قدرت یک دلار در سال 9×13 معادل قدرت خرید 33 سنت در سال 1×13 است. به منظور روشن­شدن قدرت خرید می­توان مثالی عامیانه به شرح زیر بیان نمود.

فرض کنیم مصرف ماهیانه سیب­زمینی یک خانواده 5 کیلوگرم است که می­توان با مبلغ 5000 ریال خریداری نمود. بنابراین قیمت یک کیلو سیب­زمینی برابر 1000=5÷5000 ریال است.

اگر در ماه دوم قیمت هر کیلو سیب­زمینی 1200 ریال شود وضعیت این خانواده به شرح زیر می­شود یعنی می­تواند فقط 4.16 کیلوگرم خریداری نماید.

اگر در ماه سوم قیمت هر کیلوگرم سیب­زمینی 1300 ریال گردد این خانواده می­تواند (1300÷5000)3.84 کیلوگرم سیب­زمینی تهیه نماید.

بدین ترتیب مشاهده می­شود اگر این خانواده بخواهد همان مقدار مصرف سیب­زمینی را داشته باشد در ماه سوم باید 6500 ریال بپردازد، لکن به علت محدودبودن نقدینگی این خانواده به ناچار مصرف خود را کاهش خواهد داد.

حسابداری تغییر قیمتها

تغییرات قیمتها چه اثراتی بر روی سطح عمومی قیمتها و بدین ترتیب، تغییرات ارزش پول و با اندازه­گیری­های حسابداری خواهد داشت؟ با ترکیب عملیات و رویدادهای حسابداری به پول سالهای گوناگون، حسابداران تغییرات در بعد واحد اندازه­گیری را فراموش می­کنند. به طور مثال، فرض کنید شرکت در آغاز سال اول زمینی را به مبلغ 200000 ریال خریداری نماید و آنرا در آخر سال دهم به مبلغ 400000 ریال به فروش برساند.

با استفاده از ریال برای واحد 200000=200000-400000، اما اگر قیمتها در خلال این دوره 10 ساله دوبرابر شود و ارزش پول به نصف تقلیل یابد، ممکن است بگوییم که شرکت در نتیجه این خرید و فروش زمین هیچ گونه ثروتی را تحصیل نکرده است. مبلغ 400000 ریال که از بابت این زمین در سال دهم دریافت شده است، معادل ارزش همان کالا و خدمات (200000ریال) در سال اول است. کشورهای مختلف ظرف 40 سال گذشته تورمهای شدید و مزمنی تجربه کرده­اند.

حسابداری تغییر قیمتها

نیروهایی که اقتصاد و نهادهای سیاسی کشورها را ساخته است آنها را در قبال تورمهای متداوم تضمین نموده است و فرآیندهای حسابداری سنتی بر پایه فرض پول ثابت می­باشد. در این سیستم، بهای تمام شده تاریخی در دوره­هایی که قیمتها ثابت هستند کاملاً منطقی و خوب کار می­کند. این سیستم به طور منطقی در دورانی که ثبات تداوم دارد، به استثنای زمان تورم متوسط خوب کار می­کند اما وقتی که تورم فوق­العاده شدید است اساساً زیان به دست می­آید. بزرگترین مجادله و بحث و مذاکره در حسابداری حرفه­ای این است که روشهای حسابداری جدیدی را ارائه دهند که همسویی و همخوانی با واقعیتهای اقتصادی محیطهای تورمی داشته باشد و صورتهای مالی آنها را با واقعیتهای جاری منطبق سازد.

حساب سود- واقعی یا صوری

سود شرکتهای سهامی تحت کنترل نزدیک مدیران تجاری، سرمایه­گذاران و مقامات دولتی است. روند این سودها نقش معنی­داری در تخصیص منابع و سرمایه­گذاری ملی، در سطح نیروی انسانی و در سیاستهای اقتصاد ملی دارد. در نتیجۀ فرض ثبات ارزش پول، سود شرکتهای سهامی به صورت صوری گزارش می­گردد.

در اندازه­ گیری سود شرکتها، تفاوتی بین سود و بازیافت هزینه­ها وجود دارد. یک شرکت تجارتی فقط موقعی سود تحصیل می­کند که ارزش کالاهای فروش­رفته و یا خدمات ارائه­شده آن مازاد بر منابع مصروفه در فرآیند کسب آن سود باشد:

سود = درآمد فروش – بهای تمام کالای فروش­رفته یا  درآمد= درآمد- هزینه­ها

حسابداری به طور سنتی ارزشهایی را با استفاده از مقدار ریالی تاریخی به منابع مصروفه در کسب سود نسبت می­دهند.

به طور مثال محاسبۀ هزینه استهلاک ممکن است بر پایه قیمت پرداخت­شده بابت آن داراییها در 10 یا 20 سال گذشته باشد.

حسابداری تغییر قیمتها

موقعی که سطح عمومی قیمتها به سرعت افزایش می­یابد، بهای تمام شده و هزینه­ها ممکن است به طور قابل ملاحظه­ای ارزش اقتصادی جاری منابع مصروفه را کمتر قلمداد نماید. در این صورت سودهای ابرازشده، غیرواقعی و اغراق­آمیز خواهد بود. از طرف دیگر، فرض ثبات ارزش ممکن است منجر به گزارش سودهای صوری گردد. بسیاری از سودهای خالص گزارش­شده به وسیله شرکتها ممکن است واقعاً معادل بازیافت­ بهای تمام شده و هزینه­ها باشد، لذا آنچه ما به عنوان مالیات بر درآمد محاسبه می­کنیم، در واقع از سرمایه، سرمایه­گذاری شده گرفته می­شود. به علاوه، سود سهام که از محل این سودها پرداخت می­گردد در حقیتق از محل سرمایه پرداخت می­شود.

به طور خلاصه، جهان کنونی یک دنیای تورمی است، اگر سود را بر فرض عدم تغییر سطح قیمتها اندازه­گیری و شناسایی نماییم، صورتهای مالی شرکت گمراه­کنننده و خارج از واقعیت خواهد بود، ولی درآمدهای اجتماعی بعدی به شرح زیر برای آن شرکتها خواهد داشت:

حسابداری تغییر قیمتها

الف) نقدینگی شرکتها (توانایی پرداخت بدهی) ممکن است بقدری تنزل نماید که بحران اقتصادی به وجود آورد.حسابداری تغییر قیمتها

ب) از زمانی که منابع اقتصادی به مقیاس زیادی بر اساس صورتهای مالی اختصاص می­یابد در این تخصیص ممکن است اثرات تورم در گزارشهای مالی نادیده گرفته شود.

ج) گزارش سودهای اغراق­آمیز ممکن است سبب گردد که نسبتهای منطقی ساختار سرمایه در نظر گرفته نشود. در نتیجه رقم سرمایه به نظر اندک خواهد آمد در موقعیت نسبی این شرکتها در رقابت اقتصادی اثر نامطلوب دارد