مقایسه اجاره عملیاتی و سرمایه‌ای در حسابداری

: مثال 2 – شرکت الف در 1/1/1× تجهیزاتی را در قبال پرداخت 1000 ریال در پایان هر سال به مدت 4 سال اجاره کرد. نرخ استقراض اضافی برای شرکت الف 16٪ در سال، عمر مفید تجهیزات 4 سال، روش استهلاک خط مستقیم، ثبت‌های مقایسه‌ای اجاره سرمایه‌ای و عملیاتی و نتایج عملیات را در صورت‌های مالی در سال‌های 1× و 2× به شرح زیر نشان داده می‌شود:
اجاره عملیاتی اجاره سرمایه‌ای
سال 1×13:
1/1/1× امضاء قرارداد اجاره ثبت ندارد
تجهیزات در اجاره سرمایه‌ای 2798
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 2798
ثبت قرارداد اجاره سرمایه‌ای:
ارزش فعلی 2798 = 79818/2×1000
هزینه مالی 448
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 552
وجوه نقد 1000
ثبت پرداخت اجاره سالانه:
هزینه مالی 448 = 16٪ × 2798
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 552=448-1000
هزینه مالی 448
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 552
وجوه نقد 1000
ثبت پرداخت اجاره سالانه:
هزینه مالی 448=16٪×2798
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 552=448-1000
29/12/1×:
هزینه اجاره 1000
وجوه نقد 1000
ثبت پرداخت اجاره سال 1×
هزینه استهلاک 700
استهلاک انباشته 700
ثبت استهلاک سال 1× 700=4÷2798
سال 2×13:
هزینه اجاره 1000
وجوه نقد 1000
ثبت پرداخت اجاره سال 2×
هزینه مالی 359
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 641
وجوه نقد 1000
ثبت پرداخت اجاره:
هزینه مالی 359=16 ٪× (552-2798)
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 641 = 359-1000
هزینه استهلاک 700
استهلاک انباشته 700
ثبت استهلاک سال 2× در پایان سال

نکته: در قرارداد اجاره سرمایه‌ای هزینه مالی (بهره) با گذشت زمان در دفاتر اجاره کننده یک روند کاهشی و میزان کاهش «تعهدات در اجاره سرمایه‌ای» یک روند افزایشی دارد.
 اجاره‌های سرمایه‌ای باید تحت عنوان دارایی و بدهی و به مبلغی معادل ارزش منصفانه دارایی مورد اجاره در آغاز اجاره یا به ارزش فعلی حداقل مبالغ اجاره. هر کدام کمتر است، در ترازنامه اجاره کننده منعکس شود. برای محاسبه ارزش فعلی حداقل مبالغ از نرخ ضمنی سود تضمین شده اداره و در صورتی که تعیین نرخ ضمنی سود تضمین شده اجاره امکان‌پذیر نباشد از نرخ فرضی استقراض برای اجاره کننده استفاده می‌شود.
 معاملات و سایر رویدادها طبق محتوا و واقعیت‌های اقتصادی و نه صرفاً شکل قانونی آنها شناسایی می‌شود. در مورد اجاره‌های سرمایه‌ای ممکن است شکل قانونی اجاره به گونه‌ای باشد که اجاره کننده مالکیت دارایی مورد اجاره را به دست نیاورد، اما محتوا و واقعیت‌های اقتصادی مربوط به اضافه هزینه مالی مربوط، منافع اقتصادی حاصل از بکارگیری دارایی مورد اجاره را برای بخش عمده اقتصادی آن تحصیل می‌کند. (مفهوم رجحان محتوی بر شکل)
مقایسه صورت‌های مالی بر مبنای اجاره سرمایه‌ای و اجاره عملیاتی:
پایان سال 1×13 پایان سال 2×13
سرمایه‌ای عملیاتی سرمایه‌ای عملیاتی
دارایی‌ها:
تجهیزات استیجاری 2798
2798

استهلاک انباشته (700)
(1400)

جمع دارایی‌ها 2098
1398

بدهی‌ها:
تعهدات در اجاره سرمایه‌ای 2246
1605

هزینه‌ها:
هزینه اجاره – 1000 – 1000
هزینه مالی 448 – 359

هزینه استهلاک 700 – 700

1148 10000 1059 1000

نکات قابل توجه در مقایسه صورت‌های مالی بر مبنای اجاره سرمایه‌ای و عملیاتی:
1. هزینه‌ها در اجاره سرمایه‌ای در سال‌های اول بیش از اجاره عملیاتی، سود در اجاره سرمایه‌ای کمتر از اجاره عملیاتی است.
2. دارایی‌ها و بدهی‌ها در اجاره سرمایه‌ای بیش از اجاره عملیاتی است.
3. نسبت بدهی به ارزش ویژه در اجاره سرمایه‌ای بیش از اجاره عملیاتی می‌باشد.
4. «چنان‌چه تجهیزات در اجاره سرمایه‌ای در ترازنامه اجاره کننده منعکس نشود. منابع اقتصادی و تعهدات واحد تجاری کمتر از واقع ارائه و بدین ترتیب نسبت‌های مالی آن نیز مخدوش می‌شود. بنابر این انعکاس اجاره‌های سرمایه‌ای، از یک سو به عنوان دارایی و از سوی دیگر به عنوان تعهد پرداخت مبالغ اجاره‌بها در آینده، در ترازنامه مناسب است».
 هنگامی که مدت اجاره به پایان رسید، اگر واحد تجاری اجاره کننده مایل باشد با پرداخت مبلغی معادل 200 ریال تجهیزات استیجاری فوق را خریداری و به مالکیت خود درآورد، ثبت مبادله به شرح زیر خواهد بود:
تجهیزات (2798 + 200) 2998
استهلاک انباشته تجهیزات استیجاری 2798
تجهیزات استیجاری 2798
استهلاک انباشته 2798
وجوه نقد 200