کمیته‌های حسابرسی
رویه‌های خوب برای تحقق انتظارات بازار
کمیته حسابرسی
پیشگفتار
وظایف کمیته حسابرسی، گزارشهای مالی تهیه نمی‌کنند و انجام حسابرسی مستقل را برعهده ندارند، اما نقش اساسی در حصول اطمینان نسبت به سلامت و شفافیت گزارشگری مالی ایفا می‌نمایند. در حال حاضر بازار انتظار دارد که اطلاعات منتشر شده، عینی و بیطرفانه باشد و در سطح هیئت مدیره مورد بررسی قرار گیرد.تاکنون هزاران صفحه در مورد ضوابط نظام راهبری شرکتها منتشر شده است. با این حال، در این مقررات بندرت رهنمودهای مفیدی در مورد نحوۀ انجام وظایف کمیته‌های حسابرسی، دانش یا تجربه‌های مورد نیاز، حوزه‌های مورد تاکید و نحوه گزارش فعالیتهای کمیته ارائه شده است.
وظایف کمیته حسابرسی
این نوشتار، رهنمودهایی را در این‌گونه زمینه‌ها فراهم میکند. در این نوشتار، دیدگاه موسسه حسابرسی پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) درباره بهترین رویهها به همراه آخرین الزامات بیش از 40 کشور بزرگ در ارتباط با کمیته‌های حسابرسی ارائه می‌شود.
موسسه پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) از ارائه مشاوره و دریافت نظرات درباره هر یک از موضوعات مطرح شده در این نوشتار استقبال میکند.
جِی، فرانک براون
مدیر بخش
خدمات مشاوره کسب و کار و اعتبار بخشی
جولای 2003
فهرست مطالب
صفحه
خلاصه 1
چرا کمیته‌های حسابرسی حائز اهمیت هستند؟ 3
زنجیره ارزش گزارشگری شرکت 4
مجموعه مهارتهای ذاتی 5
بازارهای جهانی 6
آینده 7
سازمان کمیته حسابرسی 8
ساختارهای یک هیئتی و دو هیئتی 8
منشور 10
نمونه منشور کمیته حسابرسی 12
عضویت 17
مدیران مستقل 18
تخصص مالی 19
جلسات 22
اعضای جدید – شروع کار 24
اطلاعات ضروری برای آشنایی اعضای جدید با مسائل کمیته 26
مسئولیت نظارت بر گزارشگری مالی 27
وظایف کمیته حسابرسی
خلاصه
«کمیته حسابرسی ـ رویه‌های خوب برای تحقق انتظارات بازار» اولین بار در ماه می سال 1999 منتشر شد. دومین ویرایش این اثر، نقش در حال تکامل کمیته حسابرسی و آخرین رویه‌های مناسب ـ مانند نیاز به متخصصین مالی شایسته، تأکید بیشتر بر آموزش و بررسی عملکرد ـ را منعکس میکند. بخش پیوست، الزامات کمیته‌های حسابرسی در 41 کشور بزرگ را تلخیص نموده و آخرین ضوابط رسمی کشورهای انگلستان و ایالات متحدۀ آمریکا در مورد کمیته‌های حسابرسی را نیز دربرمی‌گیرد.
وظایف کمیته حسابرسی
• چرا کمیته‌های حسابرسی حائز اهمیت هستند؟
کمیتۀ حسابرسی بخش اساسی فرآیند گزارشگری شرکتها می‌باشد. مسئولیت اصلی آن نظارت بر سلامت رویهها و کنترلهای گزارشگری مالی اعمال شده توسط مدیریت در راستای حمایت از حقوق سهامداران و سایر ذینفعان است که به نیابت از هیئت مدیره صورت می‌گیرد. ضوابط و الزامات جدید در بسیاری از کشورها توجه خود را به تأکید مجدد بر اهمیت نظارت بیطرفانه بر گزارشگری مالی معطوف نموده‌اند.
• سازمان کمیته حسابرسی
کمیته حسابرسی باید به نحو مناسب برای انجام وظایف خود آماده شود. یک منشور شفاف و مکتوب، به کمیته و دیگران در درک نقش و مسئولیتهای آن کمک میکند. تمام اعضای کمیته به منظور خلق ارزش باید حائز ویژگی‌ها و مهارتهای لازم باشند. به طور ایده‌آل، همه آنها باید مستقل از مدیریت بنظر برسند. همچنین آنها باید از تخصص مالی مناسب برخوردار باشند. جلسات کمیته باید در طی سال و در مقاطع زمانی مناسب برگزار و به نحو مناسب به دستور کار جلسات پرداخته شود. اعضای جدید باید ضمن آموزش کافی جهت آشنایی با مسائل کاری، به اطلاعات کلی در مورد فضای کسب و کار دسترسی پیدا کنند.
• مسئولیت نظارت بر گزارشگری مالی
وظیفۀ اصلی کمیته، حصول اطمینان نسبت به درست بودن اطلاعات منتشر شده می‌باشد. بنابراین، شناخت و درک کل فرآیند گزارشگری مالی توسط کمیته ضروری است. این شناخت، با رویه‌های مدیریت ریسکهای مالی و کنترلهای داخلی مالی (از جمله کنترلهای حاکم بر ثبت داده‌ها) که توسط مدیریت اعمال می‌شود، آغاز می‌گردد. کمیته باید صورتهای مالی را قبل از انتشار آن بررسی کند ـ و در مورد صورتهای مالی مذکور با مدیریت و حسابرسان مذاکره نماید. (برخی سوالهای تشریحی مربوط به بررسی صورتهای مالی در صفحه‌های 36 تا 38 ارائه شده است). بعلاوه، کمیته باید مسائل قانونی، مقرراتی و اخلاقی که دارای تأثیر مالی بالقوه هستند، را مورد بررسی قرار دهد.
وظایف کمیته حسابرسی
• تعامل با حسابرسان
کمیته حسابرسی باید کانون اصلی ارتباط شرکت با حسابرسان مستقل باشد. کمیته باید درباره انتصاب حسابرسان به هیئت مدیره توصیه‌های لازم را ارائه دهد، با حق‌الزحمۀ حسابرسی موافقت نماید، دامنۀ حسابرسی را بررسی کند و با حسابرسان برای بحث و بررسی در مورد یافته‌های آنها جلساتی را برگزار نماید. همچنین، کمیته باید استقلال حسابرسان را مورد بررسی قرار دهد. چنانچه شرکت دارای واحد حسابرسی داخلی باشد، کمیته حسابرسی باید بطور مشابه توانائی‌ها، ویژگی‌ها، منابع، دامنۀ کار و یافته‌های آن را بررسی کند.
• برقراری ارتباط و گزارشگریکمیته باید ارتباط کاری سازنده‌ای با مدیریت برقرار کند و در مورد برخی مسائل خاص، اطلاعات و توضیحاتی را از مدیریت بخواهد. در اکثر کشورها، کمیتۀ حسابرسی براساس اختیارات تفویض شده از طرف هیئت مدیره شرکت یا هیئت نظارت فعالیت میکند – و باید درباره فعالیتهای خود به آنها گزارش دهد. به طور روزافزون، رویۀ مناسب برای کمیته حسابرسی، گزارشگری به سهامداران به نیابت از هیئت مدیره در مجامع عمومی یا گزارشهای سالانه است. فهرست پیشنهادی درباره محتوای گزارش مکتوب کمیته در صفحه‌های 57 و 58 ارائه شده است.
• حفظ و اندازه‌گیری اثربخشیدر محیطی که به سرعت در حال تغییر است، تمام اعضای کمیته حسابرسی باید دانش و آگاهی خود را (بویژه درباره استانداردهای حسابداری مالی و مسائل کلان گزارشگری) بصورت منظم و قاعده‌مند به روز نگه دارند. همچنین کمیته باید بطور منظم عملکرد خود را با توجه به مسئولیت‌هایی که در منشور آن ذکر شده است، ارزیابی نماید. این ارزیابی را می‌توان به صورت فردی برای هر یک از اعضا و یا به صورت جمعی برای کل کمیته انجام داد. نمونه پیشنهادی برنامۀ کاری و راهنمای خود ارزیابی برای کمک به کمیته‌های حسابرسی در صفحه‌های ……….. ارائه شده است.
• مرور حوزه‌های تمرکز
شمای کلی حوزه‌های اصلی مسئولیت کمیتۀ حسابرسی و مسائل مربوط به هر یک از این حوزه‌ها در نمایه زیر نمایش داده شده است. این نمایه می‌تواند به عنوان الگوئی برای بحث و تشریح حوزه‌های اصلی خاص هر کمیته حسابرسی مدنظر قرار گیرد.
وظایف کمیته حسابرسی
چرا کمیته‌های حسابرسی حائز اهمیت هستند؟
کمیته‌های حسابرسی از طریق نظارت موثر و آگاهانه نقش ارزشمندی را در کمک به جلب اعتماد بازار به گزارشگری مالی با کیفیت بالا ایفا می‌نمایند. معمولاً اعتقاد بر این است هر شرکتی که در بازارهای سرمایۀ جهانی حضور دارد، باید ایجاد کمیتۀ حسابرسی یا نهادی مشابه آن با رویه‌های مناسب، به نحوی که در این نوشتار بیان شده، را جزء اهداف خود قرار دهد.
سهامداران نیز باید توجه خود را به ساز و کار راهبری شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، معطوف نمایند. چنانچه کمیتۀ حسابرسی یا نهاد مشابه مستقل و قدرتمندی در هیئت مدیره وجود نداشته باشد، سهامداران باید مدیریت را از این بابت مورد مواخذه قرار دهند.
زنجیرۀ ارزش گزارشگری شرکتکمیتۀ حسابرسی به یکی از حلقه‌های اصلی آنچه که گاهی اصطلاحاً «زنجیرۀ ارزش گزارشگری شرکت» نامیده می‌شود، تبدیل گردیده است. همانگونه که در نمایه زیر ملاحظه می‌شود، در این زنجیره، هر گروه نقش و مسئولیتهای مشخصی در ارتباط با فراهم نمودن اطلاعات مالی برای بازار دارند.مدیریت مسئول عملیات روزمره و فرآیند کسب و کار است که موجب خلق ارزش برای سهامداران می‌شود. نقش هیئت مدیره به چالش کشیدن استراتژی و تصمیمات تجاری اتخاذ شده توسط مدیریت اجرایی و حصول اطمینان از برقراری رویهها و سیستمهای مناسب برای کنترل کسب و کار است. به منظور اثربخشی بیشتر، باید اعضایی مستقل در هیئت مدیره حضور داشته باشند ـ افرادی که قادر به اعمال قضاوت بیطرفانه باشند و بتوانند مدیریت را مورد مواخذه قرار دهند.
وظایف کمیته حسابرسی
– سهامداران نهادی و سایر سهامداران
– گزارشگری متوازن از طریق رسانه‌ها و تحلیلگران
– نظارت قانونی – بررسی درست بودن صورتهای مالی و گزارشهای سالانه
– اطمینان‌بخشی به هیئت مدیره و سهامداران – سیاستگذاری
– تصویب صورتهای مالی
– انتصاب کمیته حسابرسی – خلق ارزش
– فرآیند‌های کسب و کار
– کنترل‌ها و اطلاعات مالی
نقش حسابرس مستقل، اطمینان بخشی به سهامداران درباره ارائه منصفانۀ صورتهای مالی است که توسط مدیریت تهیه می‌شود و به تصویب هیئت مدیره می‌رسد.
کمیتۀ حسابرسی ـ کمیتۀ هیئت مدیره شرکت که براساس اختیارات تفویض شده فعالیت می‌نماید – پیوندهای اساسی را میان هر یک از این گروهها و حلقه‌های زنجیره ارزش ایجاد میکند. با توجه به اینکه کمیته حسابرسی فرصت بیشتری برای پرداختن به مسائل گزارشگری مالی و کنترل داخلی دارد، از میزان فشارهای وارده بر هیئت مدیرۀ پرمشغله می‌کاهد، و از طریق تمرکز اساسی بر مذاکره با حسابرسان داخلی و مستقل، هر دو گروه از حسابرسان را قادر می‌سازد تا استقلال خود را ارتقا دهند.
به منظور کارکرد اثربخش این زنجیره ارزش، هر گروه به مثابه حلقه‌های این زنجیر باید به مسئولیتها و وظایف خود پایبند باشند.
مجموعه مهارتهای ذاتی
برخی از مهمترین توصیه‌های اخیر درباره کمیته‌های حسابرسی، در پیوست‌های این نوشتار ارائه گردیده است (این توصیهها شامل مواردی می‌باشد که در گزارش اسمیت در انگلستان مطرح شده است. گزارش اسمیت یکی از گسترده‌ترین و جامع‌ترین بررسی‌هایی است که به طور اخص بر نقش کمیته حسابرسی تمرکز دارد). این موارد تأکید مجدد بر ویژگی‌های اصلی است که کمیته‌های حسابرسی باید به منظور ایفای اثربخش نقش خود حائز آنها باشند. این موارد در کنار یکدیگر، یک مجموعۀ اصول بنیادی ذاتی را به شرح زیر فراهم می‌کنند که در اکثر مواقع می‌توان آنها را برای شرکتها بکار گرفت:
وظایف کمیته حسابرسی
• استقلال اعضای کمیته و ایجاد ارزش افزوده در تصمیم‌گیری‌های شرکت
• انجام مذاکرات و بحثهای منصفانه و صادقانه با مدیریت و حسابرسان مستقل در ارتباط با کیفیت گزارشگری مالی و رعایت استانداردها
• برقراری ارتباط و رد و بدل کردن اطلاعات با مدیریت و حسابرسان
• نقش اساسی در نظارت بر عناصر تشکیل‌دهندۀ فرآیند حسابرسی و کمک به حصول اطمینان از استقلال حسابرسان.
شاید توصیه‌های مهمتر، توصیه‌هایی است که در راستای ارتقای “حرفه‌گرایی” کمیته‌های حسابرسی به منظور تجهیز آنها برای انجام وظایف خود ارائه می‌شوند. نمونه‌هایی از این توصیهها به شرح زیر است:
• دارابودن مهارتهای خاص توسط اعضای کمیته بویژه در زمینۀ موضوعات مالی
• آموزش اعضا، در آغاز کار و در طول دوره خدمت
• بررسی منظم اثربخشی کمیته حسابرسی
کلید ایجاد اعتماد روزافزون به گزارشگری مالی، به کار گماردن افراد واجد شرایط در فرآیند بررسی است. به عبارت دیگر، مدیران مستقل در کمیته‌های حسابرسی، و حسابرسان با کیفیت بالا.
اصولی که در بالا بیان شد، در بخشهای بعدی این نوشتار مورد بحث و بررسی بیشتر قرار خواهد گرفت.
“کمیته حسابرسی نقش اساسی در برقراری ارتباط میان مدیران اجرایی و حسابرسان مستقل ایفا میکند… ما توصیه می‌کنیم که کمیسیون اروپا الزاماتی را درباره نقش و مسئولیتهای کمیته‌های حسابرسی وضع کند…. ”
« گروه ارشد متخصصان قانون شرکتهای اتحادیه اروپا، گزارش نهایی، نوامبر 2002»
وظایف کمیته حسابرسی
بازارهای جهانی
تا دهۀ اخیر، کمیته‌های حسابرسی صرفاً در تعداد اندکی از بزرگترین بازارهای سرمایه به چشم می‌خوردند. در حال حاضر، همانگونه که در نمایه زیر مشاهده می‌شود کمیته‌های حسابرسی به یکی از ابعاد قاعده‌مند در اکثر اقتصادهای بزرگ جهان تبدیل شده‌اند. کمیته‌های حسابرسی به صورت اجباری در 16 کشور الزام شده یا به زودی الزام خواهد شد. 14 کشور دیگر نیز بر اساس قانون یا ضوابط اختیاری، در زمینه ایجاد کمیته‌های حسابرسی دارای اختیار انتخاب یا الزام «رعایت یا توضیح» می‌باشند.(جزئیات مربوط به الزامات خاص هر کشور در بخش پیوست در صفحه‌های … تا … ارائه شده است.)
الزام اجباری برای شرکتهای پذیرفته‌شده (شرکتهای موجود یا در حال پذیرش) الزام “رعایت یا توضیح” انتخاب بر اساس قانون یا توصیه ضوابط اختیاری سایر ساختارهای جایگزین (نظیر هیئت‌نظارت) تاکنون هیچ الزامی وضع نشده است
وظایف کمیته حسابرسی
آرژانتین
استرالیا (1)
کانادا
هنگ‌کنگ
هند
اندونزی
کره
مالزی
مکزیک
نیوزلند
سنگاپور
اسپانیا
تایلند
ترکیه
آمریکا آلمان
آفریقای جنوبی
انگلستان بلژیک
برزیل
جمهوری چک
فرانسه
یونان
ایتالیا
ژاپن
هلند (2)
روسیه
سوئد
سوییس اتریش
شیلی
چین
دانمارک
فنلاند
مجارستان
لهستان
پرتغال لوکزامبورگ
نروژ
تایوان
1) صرفاً برای 500 شرکت برتر پذیرفته‌شده در بورس سهام استرالیا
2) پیش‌نویس طرح پیشنهادی جدید، الزام “رعایت یا توضیح” را مدنظر قرار داده است.
انتظار می‌رود که این روند همچنان تداوم یابد. چنانچه شرکتهای پیشرو توصیه‌های موجود در آخرین بیانیه‌های رسمی را بپذیرند، بنظر می‌رسد که این رویهها توسط سایر شرکتها و کشورهایی که هنوز تحت پوشش چنین قوانین یا آیین‌نامه‌هایی قرار نگرفته‌اند، نیز به کار گرفته شود.
وظایف کمیته حسابرسی
مقامات دولتی، قانون‌گذاران و نهادهای بین‌المللی نظیر سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار و سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی خاطر نشان کرده‌اند که آنها کمیته‌های حسابرسی را به عنوان یک ابزار نیرومند در نظر می‌گیرند که می‌تواند قابلیت اتکا و شفافیت اطلاعات مالی را افزایش دهد. بنابراین، اکنون فشارهای قابل ملاحظه‌ای در جهت ایجاد کمیته‌های حسابرسی در حال شکل‌گیری است.
کمیسیون اروپا نیز اعلام کرده است که توصیه‌هایی در ارتباط با نقش مدیران مستقل و کمیته‌های حسابرسی ارائه خواهد کرد. این موضوع پیام محکمی را به بازارها ارسال خواهد نمود تا مسئولیتهای راهبری شرکت به طور جدی در 25 کشور عضو اتحادیه اروپا دنبال شود.
هدف رهنمودهای ارائه شده در این نوشتار، پیشنهاد بکارگیری رویکرد اتخاذ شده در یک کشور خاص، توسط سایر کشورها نیست. هدف اصلی انتشار این مجموعه، تعمیم رویه‌های خوب است. از آنجا که نقش و میزان مسئولیت کمیته حسابرسی بر حسب شرایط و ویژگی‌های هر شرکت متفاوت است، بنابراین نمی‌توان نسخه واحدی را برای تمام شرکتها یا کشورها پیچید.
آینده
دیدگاههای موسسه حسابرسی پرایس واترهاوس کوپرز (PWC) در مورد نحوۀ بسط و توسعۀ گزارشگری شرکتها در دهۀ بعدی، در آخرین نشریه موسسه حسابرسی مذکور با عنوان«ایجاد اعتماد عمومی ـ آیندۀ گزارشگری شرکتها» مطرح شده است. در نشریه مذکور، مدلی برای شفافیت گزارشگری شرکتها بر مبنای سه دسته اصلی اطلاعات به شرح زیر پیشنهاد گردیده است:
• اطلاعات مالی، بر مبنای اصول پذیرفته شده و استانداردهای بین‌المللی حسابداری
• اطلاعات خاص صنعت، بر مبنای استانداردهای مورد توافق صنعت
• اطلاعات خاص شرکت، نظیر استراتژی، رویه‌های مدیریت ریسک، رویه‌های جبران خدمت، نظام راهبری شرکت، و معیارهای عملکرد
اطلاعاتی که توسط شرکتها در مورد هر یک از این حوزه‌ها منتشر می‌شود، بجای اینکه صرفاً کمّی باشند، بطور روزافزون تحلیلی و کیفی خواهند بود.
وظایف کمیته حسابرسی
زمانی که سهامداران و ذینفعان، مجموعه اطلاعات مذکور را دریافت می‌نمایند، بهتر قادر خواهند بود شرکتهایی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند و با آنها فعالیت تجاری انجام می‌دهند، را ارزشگذاری و ارزیابی نمایند.
زمانی که گزارشگری عمومی شرکتها انعکاس جزئیات بیشتری از این اطلاعات را آغاز کند، کمیته حسابرسی نقش مهمتری را بر عهده می‌گیرد. برخی از کمیته‌های حسابرسی قبلاً سایر اطلاعاتی که شرکتها به همراه گزارشهای مالی خود منتشر می‌نمودند را مورد بررسی قرار می‌دادند.
اعضای کمیته حسابرسی برای قادر بودن به درک نحوۀ تولید مجموعه وسیعی از داده‌های مرتبط با فعالیت شرکت، به دامنه‌‌ای از مهارتها و تجربیات نیاز دارند. کمیته‌های دیگری مانند کمیته‌های ریسک، محیط زیست، جبران خدمات و نظام راهبری نیز ممکن است برای پرداختن به حوزه‌های خاص تشکیل شود، اما مسئولیت اطمینان بخشی در خصوص اینکه تمام جنبه‌های مالی به شیوۀ متوازن و قابل درک گزارش شده‌اند همواره بر عهده کمیته حسابرسی خواهد بود.
وظایف کمیته حسابرسی
سازمان کمیته حسابرسی
الزامات قانونی یا نظارتی حاکم بر کمیته حسابرسی در کشورهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارد ـ در برخی کشورها، رعایت الزامات مذکور برای شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس الزامی و در برخی دیگر کشورها اختیاری است. علاوه بر این، مسئولیتهای هر کمیتۀ حسابرسی بر حسب فرهنگ تجاری بومی و نیازهای خاص شرکت، متفاوت می‌باشد.
وظایف کمیته حسابرسی
ساختارهای یک هیئتی و دو هیئتی
در بسیاری از کشورها که در آنها کمیته‌های حسابرسی به چشم می‌خورد، ساختار یک هیئتی (یعنی فقط هیئت مدیره) وجود دارد. در برخی از این کشورها (نظیر ایالات متحده آمریکا) هیئت مدیره عمدتاً شامل مدیران غیرموظف است. در سایر کشورها هیئت مدیره مرکب از اعضای موظف و غیرموظف می‌باشد که تقریباً تعداد آنها با هم برابر است. کمیته حسابرسی یکی از کمیته‌های هیئت مدیره است و اعضای آن از بین مدیران غیرموظف هیئت مدیره انتخاب می‌شوند.
ساختار دو هیئتی در برخی از بازارها، به موجب الزامات قانونی یا بصورت اختیاری مورد پذیرش قرار گرفته است. بررسی‌ها در مورد کشورهای مختلف که در صفحه …. ارائه شده است، نشان می‌دهد این ساختار عمدتاً در کشورهای عضو اتحادیه اروپا مانند آلمان و هلند به چشم می‌خورد.
وظایف کمیته حسابرسی
این ساختارها متشکل از هیئت مدیره و هیئت نظارت می‌باشند که به ترتیب مسئولیت عملیات روزمره شرکت و مسئولیت نظارت بر مدیریت و استراتژی شرکت را بر عهده دارند. اعضای هیئت نظارت توسط سهامداران در مجمع عمومی شرکت انتخاب می‌شوند. براساس قوانین مشترک در برخی کشورها، تعدادی از اعضای این هیئت باید نمایندگان کارکنان شرکت باشند. سایر اعضا نیز ممکن است در زمره نمایندگان سهامداران عمده یا تامین‌کنندگان منابع مالی شرکت قرار گیرند.
قانون معمولاً مسئولیتهای خاصی از جمله در برخی موارد، مسئولیت مسائل گزارشگری مالی را برای هیئت نظارت تعیین میکند. در این کشورها، به طور منطقی اعضای کمیتۀ حسابرسی از میان اعضای هیئت نظارت انتخاب می‌شوند. بسته به قوانین و شرایط محلی، هیئت نظارت می‌تواند یک کمیتۀ حسابرسی جداگانه از بین اعضای خود تشکیل دهد. به طور جایگزین، کل هیئت نظارت می‌تواند بعنوان یک کمیتۀ حسابرسی در نظر گرفته شود.
برخی کشورهای دیگر مانند ژاپن ساختار متفاوتی نظیر «هیئت حسابرسان قانونی» دارند که مسئولیت نظارت بر مدیران را بر عهده دارد.
الزام اساسی ـ صرفنظر از نوع ساختار ـ این است که باید مدیران مستقل واجد صلاحیت، بررسی گزارشهای مالی شرکت و فرآیندها و کنترلهای زیر بنایی این گزارشها را برعهده داشته باشند.
صرفنظر از نحوۀ سازماندهی عملکرد کمیته حسابرسی، برای کمک به تحقق اثربخشی کمیته، چندین گام به شرح زیر برداشته می‌شود:
• تدوین منشور مکتوب یا اصول مرجع
• انتخاب اعضای واجد شرایط برای کمیته حسابرسی
• تعریف نقش و مسئولیتهای رئیس کمیته
• مورد توجه قرار دادن استقلال اعضای کمیته حسابرسی
• تعیین دورۀ تصدی اعضای کمیته حسابرسی
وظایف کمیته حسابرسی
• برنامه‌ریزی و زمانبندی مناسب جلسات کمیته
• تهیۀ گزارشها و مستندات با کیفیت بالا برای ارائه در جلسات، بصورت منظم و به موقع
• حصول اطمینان از کافی‌بودن منابع و مشاوران حرفه‌ای در دسترس کمیته
• فراهم کردن زمینه پذیرش اعضای جدید کمیته و آشنا کردن آنها با مسائل مربوط
هر یک از این جنبه‌ها در صفحه‌های بعدی مورد بحث و بررسی بیشتر قرار می‌گیرد.
“مطابق قانون تجارت اصلاح‌شدۀ ژاپن، شرکت سونی تصمیم گرفته است تا در مجمع عمومی صاحبان سهام خود، هیئت حسابرسان قانونی فعلی خود را کنار گذاشته و کمیته‌های حسابرسی، انتصابات و جبران خدمت کارکنان را از ژوئن 2003 ایجاد نماید. اکثریت اعضای این کمیته‌ها از مدیران غیرموظف خارج از شرکت می‌باشند. “
وظایف کمیته حسابرسی
« شرکت سونی، ژوئن 2003»
منشور
کمیته‌های حسابرسی باید دارای منشور مکتوب یا اصول مرجع باشند تا درک روشنی از الزامات کمیته در خصوص نقش، ساختار، فرایندها و عضویت را فراهم آورد. منشوری که بطور مناسب و مفصل تدوین شده باشد، چارچوبی را برای سازمان و مسئولیتهای کمیته فراهم میکند که می‌تواند مرجعی برای هیئت مدیره، اعضای کمیته، مدیریت و حسابرسان داخلی و مستقل باشد.
کمیته حسابرسی باید حداقل سالی یکبار منشور را مورد بازنگری قرار دهد و تغییرات مورد نیاز در منشور را برای تصویب به هیئت مدیره توصیه یا پیشنهاد نماید. دسترسی سهامداران به منشور باید مورد توجه خاص قرار گیرد و این امر ممکن است از طریق ارائه آن در گزارشهای سالانه صورت پذیرد. در برخی کشورها، شرکتها باید این موضوع را افشا کنند که آیا دارای منشور مکتوب برای کمیته حسابرسی هستند یا خیر.
در منشور کمیته حسابرسی باید موارد زیر مشخص شود:
• اهداف و اصول کلی
• اختیارات
• سازمان ـ عضویت، شرایط، اندازه، دورۀ تصدی
• جلسات و نشستهای کمیته ـ تناوب، شرکت‌کنندگان و مستندسازی
• نقش‌ها و مسئولیتها
• ارتباط با مدیریت و حسابرسان داخلی و مستقل
• مسئولیتهای گزارشگری
• ارزیابی کمیته حسابرسی
وظایف کمیته حسابرسی
در تدوین منشور، توجه به این نکته حائز اهمیت است که فعالیتهای کمیته نباید بی‌جهت و بیش از حد محدود شود. به منظور اثربخش بودن فعالیتهای کمیته حسابرسی، وظایف و مسئولیتهای آن باید از انعطاف‌پذیری کافی برخوردار باشد.
تدوین یک منشور مدون و مفصل تنها زمانی سودمند است که کمیته حسابرسی آن را به عنوان یک ابزار اثربخش مورد استفاده قرار دهد. به عنوان مثال، منشور باید:
• در تعیین دستور جلسات کمیته، بعنوان یک رهنمود بکار گرفته شود.
• بمنظور انعکاس هرگونه تغییرات الزامی براساس قانون و مقررات و نیز جهت حصول اطمینان از اینکه منشور پاسخگوی نیازهای در حال تغییر شرکت و بازار خواهد بود، بطور سالانه مورد بازنگری قرار گیرد.
• برای ارزیابی میزان توفیق کمیته در ایفای مسئولیتهای خود در طی سال استفاده شود.
• به عنوان چارچوبی برای گزارشگری فعالیتهای کمیته به هیئت مدیره به کار رود.
در صفحه‌های بعد، طرح کلی منشور کمیته حسابرسی ارائه شده است. هدف از ارائه منشور مذکور، تشریح موضوع می‌باشد و باید این منشور متناسب با نیازهای هر شرکت تغییر یابد.
“کمیته حسابرسی باید از قدرت و منابع کافی برای محقق ساختن منشور خود برخوردار باشد. این امر شامل حق دسترسی به مدیریت و حسابرسان (اعم از داخلی و مستقل) بدون نیاز به ارائه توضیح به مدیریت و نیز حق درخواست و کسب توضیحات و اطلاعات اضافی می‌باشد. “
«شورای نظام راهبری شرکتهای پذیرفته شده در بورس سهام استرالیا، مارس 2003»
نمونه منشور كميتۀ حسابرسي
1- مقاصد/اهداف کلی
كميتۀ حسابرسي توسط هيئت‌مديره (يا هيئت نظارت) به منظور كمك به هيئت‌مديره در ايفاي مسئوليت‌هاي نظارتي آن منصوب می‌شود. كميته حسابرسي، به منظور حصول اطمینان از توازن، شفافیت و صحت اطلاعات مالی منتشر شده بر فرآیند گزارشگری مالی نظارت خواهد نمود.
وظایف کمیته حسابرسی
همچنین کمیته حسابرسی به بررسی موارد زیر خواهد پرداخت:
اثر بخشي سيستم مديريت ريسك و كنترل داخلي مالي شركت، اثر بخشي عملكرد حسابرسي داخلي، فرآيند حسابرسي مستقل شامل توصيه در خصوص انتصاب حسابرس مستقل و ارزيابي عملكرد آن، بررسی فرآيندهاي شركت به منظور نظارت بر رعایت قوانين و مقررات حاکم بر گزارشگري مالي و در صورت امكان، مقررات حاکم بر فعالیتهای آن.
كميتۀ حسابرسي جهت انجام وظايف خود باید ارتباط كاري مؤثري با هيئت‌مديره، مدیران و حسابرسان داخلي و مستقل برقرار نماید.
هر يك از اعضاي كميته حسابرسي، براي ايفاي موثر نقش خود، به توسعه و حفظ مهارتها و دانش خود، شامل درك مسئوليت‌هاي كميته، محيط كسب و كار، عمليات و ريسك‌هاي شركت نیازمند خواهند بود.
2- اختيارات
هيئت‌مديره در چارچوب مسئوليت‌هاي كميته حسابرسي، به آن اختيار مي‌دهد كه:
1-2- فعاليت‌هاي خود را در محدوده منشور خود انجام دهد.
2-2- در صورت نياز، مشاوران مستقل را در راستاي انجام وظايف خود به كار گيرد.
3-2- از حضور مديران شركت در جلسات به نحو مناسب اطمينان حاصل كند.
4-2- به مديران، كارکنان و اطلاعات مربوط دسترسی نامحدود داشته باشد.
وظایف کمیته حسابرسی
5-2- رويه‌هايي را براي بررسی نگرانی‌های کارکنان در ارتباط با مسائل حسابداری، كنترل‌های داخلي يا حسابرسي وضع نماید.
6-2- رويه‌هايي را براي دریافت، نگهداری و رسيدگي به شكايت‌هاي واصله توسط شركت در رابطه با موضوعات حسابداري و كنترل‌های داخلي حسابداري يا حسابرسي وضع کند.
7-2- به طور مستقیم، مسئوليت انتصاب، تعيين حقوق و مزايا، ابقا و نظارت بر كار حسابرسان مستقل را برعهده گیرد.
8-2- کلیه حق‌الزحمه‌ها و شرایط قرارداد حسابرسی را تصویب کند و رویه‌های ارائه خدمات غیر حسابرسی توسط حسابرسان مستقل را بررسی نماید. ]و در صورت نياز، چارچوبي براي تصویب اولیه چنين خدماتي را تدوین کند. [
3- سازمان
• عضويت
1-3- هيئت‌مديره ]يا مجمع عمومي صاحبان سهام[ اعضاي كميتۀ حسابرسي و همچنين رئيس كميتۀ حسابرسي ]كه يك مدير مستقل مي‌باشد[ را انتخاب مي‌نمايند.
2-3- كميتۀ حسابرسي حداقل شامل ]تعداد[ عضو است و ]اكثريت[/ ]تمام[اعضاي آن بايد از میان مديران غيرموظف مستقل شركت باشند.
3-3- حدنصاب لازم براي تشكيل هر جلسه ]تعداد[ عضو/ ]نسبت[اعضا مي‌باشد.
4-3- هر عضو بايد از مهارتها و تجربه متناسب با موضوع فعاليت شركت برخوردار باشد.
5-3- هر عضو بايد با امور مالي آشنایی کافی داشته و حداقل يك عضو بايد دارای تخصص حسابداري يا تخصص‌هاي مرتبط مالي باشد.
6-3- دوره تصدی اعضا مدت ]تعداد[ سال خواهد بود.
7-3- دبير كميته حسابرسي، دبير شركت يا هر شخص ديگري كه توسط هيئت‌مديره برگزیده شود، خواهد بود.
وظایف کمیته حسابرسی
• جلسات
8-3- فقط اعضاي كميته حق حضور در جلسات را دارند. در صورت نیاز، كميتۀ حسابرسي ممكن است از ساير افراد (مانند مدير عامل، مدير ارشد مالي، رئيس حسابرسي داخلي و شريك مسئول کار حسابرسي مستقل) براي حضور درجلسات خود دعوت نمايد.
9-3- حسابرسان داخلي و مستقل بايد در صورت لزوم جهت ارائه توضیحات مورد نیاز به کمیته فراخوانده شوند.
10- 3 –جلسات كميته نبايد كمتر از ]تعداد [بار در سال باشد و باید با دورة گزارشگري مالي شركت هماهنگ باشد.
11-3- درصورت نياز، ممكن است جلسات خاصي نيز تشكيل شود. دبيركميته پس از اخذ درخواست حسابرسان داخلي يا مستقل، جلسة كميته را تشکیل خواهد داد.
12-3- دبير کمیته باید دستورجلسه و مستندات مربوط به آن را در فاصلة زماني مناسب و معقولي قبل از تشکیل هر جلسه در اختيار اعضاي كميته قرار دهد.
13-3- دبير كميته باید صورتجلسة هر جلسه را در اختيار اعضاي هيئت‌مديره، اعضاي كميته (و در صورت لزوم، رئيس حسابرسي داخلي و حسابرسان مستقل) قرار دهد.
14-3- حداقل رئيس كميته ]يا عضو ديگر كميته[ باید در جلسة هيئت‌مديره كه در آن صورتهاي مالي تصويب مي‌شود، حضور داشته باشد.
وظایف کمیته حسابرسی
15-3- اعضاي كميتۀ حسابرسي بايد در هر يك از جلسات كميته حضور داشته باشند.
16-3- كميته بايد بطور منظم با وکیل حقوقي شركت جلساتی را برگزار نماید. درصورت نياز، کمیته باید جلسه‌اي نیز با مشاوران حقوقي خارج از شركت تشکیل دهد.
17-3- كميتۀ حسابرسي ]حداقل يك بار در سال[ جلسه‌اي با حسابرسان مستقل بدون حضور مديران شركت برگزار خواهد نمود.
4 – نقش‌ها و مسئوليت‌ها
وظایف کمیته حسابرسی
كميتة حسابرسي بايد:
كنترل داخلي
1-4- ارزيابي نمايد كه آيا مديريت شركت، “فرهنگ‌كنترلي” مناسب را از طریق بیان اهميت كنترل‌های داخلي و مديريت ريسك برقراركرده است يا خير.
2-4- سيستم‌هاي كنترل داخلي كه توسط مدیریت در زمینه تصويب معاملات و ثبت و پردازش اطلاعات مالي اجرا مي‌شود، را شناسايي و درک کند.
3-4- كنترل‌ها و فرايندهايي كه توسط مدیریت براي حصول اطمينان از تهية صورتهاي مالي براساس سيستم‌هاي مالی به کار گرفته شده، انطباق آنها با الزامات و استانداردهاي مربوط و بررسی مناسب آنها توسط هيئت‌مديره، اجرا مي‌شود را شناسايي و درک نمايد.
4-4- اثربخشي كلي چارچوب‌هاي كنترل داخلي و مديريت ريسك را ارزيابي نموده و بررسي كند كه آيا توصيه‌هايي كه توسط حسابرسان داخلي و مستقل ارائه گردیده، توسط مديريت به‌كار گرفته شده است يا خير.
5-4- نحوة اتكاي مديريت به امنيت برنامه‌ها و سيستم‌هاي كامپيوتري و کاربردهای آن، و طرح‌هاي احتياطي براي پردازش اطلاعات مالي درصورت وقوع خرابي يا از كار افتادگي سيستم‌ها يا حفاظت در مقابل تقلب يا سوءاستفاده از كامپيوتر را بررسي کند.
گزارشگري مالي
6-4- شناخت كافي از حوزه‌های دارای بیشترین ريسك مالي و نحوة مديريت آنها كسب نمايد.
7-4- مسائل بااهميت حسابداري و گزارشگري شامل بیانیه‌های رسمی حرفه‌ای و ضوابط اخير را بررسی نمايد و تأثير آنها بر گزارش‌هاي مالي را شناسایی و درك کند.
8-4- بر فرآيند گزارشگري مالي ادواري كه توسط مديريت انجام مي‌شود، نظارت کند و صورتهاي مالي مياندورهاي، صورتهاي مالي ساليانه و اعلاميه‌ها را قبل‌از انتشار آنها بررسی نمايد.
9-4- فرآيند به کار گرفته شده توسط مديريت را به منظور حصول اطمينان از انطباق اطلاعات مندرج در گزارش‌هاي تلخیص شده تحليلگران و اعلاميه‌هاي منعکس شده در رسانه‌ها با اطلاعات مالي منتشر شده از سوی شرکت، و متوازن و شفاف بودن آنها (بويژه با در نظر گرفتن داده‌هاي مبتنی بر اصول پذيرفته شده حسابداري درمقابل ساير داده‌ها) را بررسی کند.
10-4- به منظور بررسی صورتهاي مالي، رویهها و قضاوت‌هاي اساسی حسابداري و یافته‌های حسابرسي، با مدیریت و حسابرسان مستقل جلساتی را برگزار نمايد.
11-4- اطمينان حاصل كند كه اصلاحات و تعديلات بااهميت، اختلافات اصلاح نشده، موارد عدم توافق با مديريت و اصول و رويه‌هاي اساسي حسابداري، با حسابرسان مستقل مورد بحث قرار می‌گیرد.
وظایف کمیته حسابرسی
12-4- ساير بخشهاي گزارش ساليانه را قبل از انتشار آن مورد بررسی قرار دهد و به این موضوع توجه کند که آیا اطلاعات مذكور قابل درك بوده و با شناخت اعضاي كميته از شركت و عمليات آن منطبق، و فاقد هر گونه سوگیری است یا خیر.
رعایت قوانین و مقررات
13-4- اثربخشي سيستم در زمینه نظارت بر رعایت قوانين و مقررات و همچنين نتايج رسیدگی‌ها و پیگیری‌های مديريت (شامل اقدامات انضباطی) در مورد هر یک از اعمال متقلبانه يا خلاف قوانين و مقررات را بررسی کند.
14-4- به طور منظم، از طریق مدیریت و وکیل حقوقی شرکت در جریان مسائل مرتبط با رعایت قوانين و مقررات كه ممكن است تأثير بااهميت بر صورتهاي مالي شركت يا رويه‌هاي رعایت قوانين و مقررات داشته باشد، قرار گیرد.
15-4- متقاعد شود كه تمام مسائل مربوط به رعایت قوانين و مقررات، در ارتباط با موضوع فعاليت شركت، در تهية صورتهاي مالي مورد ملاحظه قرار گرفته است.
16-4- يافته‌هاي حاصل از رسیدگی‌های انجام شده توسط مراجع نظارتی را بررسي نمايد.
تعامل با حسابرسان
حسابرسی مستقل
17-4- ويژگي‌های حرفه‌ای حسابرسان (شامل سوابق و تجربة شركا و كارکنان حسابرسي) را مورد بررسي قرار دهد.
18-4- استقلال حسابرسان مستقل و هرگونه تضاد منافع بالقوه را بررسی نماید.
19-4- بطور سالانه، عملكرد حسابرسان مستقل را بررسی کند و در مورد انتصاب، ابقا يا عزل حسابرسان مستقل، به هيئت‌مديره توصيه‌هايي ارائه دهد.
20-4- دامنه رسیدگی‌ها و رويكرد حسابرسي پیشنهادي براي سال جاري را با توجه به شرايط فعلی شركت و تغييرات مقررات و الزامات بررسی نماید.
21-4- درمورد هر يك از مسائلي كه حسابرسان در حين اجراي حسابرسي با آن برخورد كرده‌اند، شامل هرگونه محدوديت در دامنة رسيدگي یا محدوديت در دسترسي به اطلاعات، با حسابرسان مستقل بحث و مذاکره کند.
22-4- اطمينان حاصل كند كه يافته‌ها و توصيه‌هاي مهم توسط حسابرسان مستقل به مدیریت ارائه شده، و پاسخ‌هاي پيشنهادي مديريت نیز در این خصوص دريافت گردیده، مورد بحث قرار گرفته و به نحو مناسب در مورد آنها اقدام شده است.
23-4- درخصوص مناسب بودن رويه‌هاي حسابداري به کار گرفته شده در گزارش‌هاي مالي شركت و همچنين در مورد متهورانه، متعادل یا محافظه‌کارانه بودن آنها با حسابرسان مستقل بحث و گفتگو نمايد.
24-4- نشستهای اختصاصي با حسابرسان مستقل برگزار نموده و درمورد موضوعاتي كه به اعتقاد كميته يا حسابرسان بايد درباره آنها بطور خصوصي بحث شود، مذاکره کند و در صورت لزوم، اطمینان حاصل نماید که
وظایف کمیته حسابرسی
حسابرسان به رئیس کمیته دسترسی دارند.
25-4- رويه‌هاي مربوط به ارائه خدمات غير حسابرسي توسط حسابرسان مستقل ]و درصورت وجود، چارچوب تصویب اولیه خدمات حسابرسي و غير حسابرسي[ را مورد بررسی قراردهد.
26-4- اطمينان حاصل نمايد كه شركت دارای رويه‌هاي مناسبي در ارتباط با استخدام کارکنان موسسه حسابرسي در پست‌های کلیدی، پس از خروج آنها از موسسه حسابرسی می‌باشد.
حسابرسی داخلی
27-4- فعاليت‌ها، منابع و ساختار سازماني حسابرسي داخلي را مورد بررسی قرار دهد و اطمينان حاصل كند كه هيچگونه محدوديت يا موانع غيرقابل توجيه وجود ندارد.
28-4- در انتصاب، ارتقا يا بركناري رئيس حسابرسي داخلي مشاركت داشته باشد و با حسابرسان مستقل درخصوص استاندارد كاري كاركنان حسابرسي داخلي بحث و مذاكره کند.
29-4- اثربخشي عملكرد حسابرسی داخلي را بررسی کند و از استقرار مناسب آن در شركت اطمينان حاصل نمايد.
30-4- با رئيس حسابرسي داخلي نشستهای اختصاصی داشته باشد و در مورد مسائلی كه به اعتقاد كميته يا حسابرسان داخلي باید به طور خصوصي مورد بحث قرار گیرد، مذاکره نماید.
31-4- اطمينان حاصل كند كه يافته‌ها و توصيه‌هاي مهم از سوی حسابرسان داخلي به مدیریت ارائه شده و پاسخ پيشنهادي مديريت نیز در این خصوص دريافت گردیده، مورد بحث قرار گرفته و به نحو مناسب در مورد آن اقدام شده است.
32-4- طرح پیشنهادی حسابرسي داخلي براي سال آتي را مورد بررسی قرار داده و اطمينان حاصل نمايد که اين طرح حوزه‌هاي كليدي ريسك را در برمي‌گيرد و همكاري و هماهنگي مناسبي با حسابرسان مستقل برقرار میکند.
وظایف کمیته حسابرسی
مسئوليت‌هاي گزارشگري
33-4- به طور منظم هئيت‌مديره را در جریان فعاليت‌هاي كميته قرار دهد و توصيه‌هاي مناسب ارائه نماید.
34-4- اطمينان حاصل كند كه هيئت مديره از موضوعاتي كه ممكن است تأثير بااهميتي بر وضعيت مالي يا امور مربوط به فعاليت شركت داشته باشد، آگاه است.
35-4- هر یک از گزارش‌هايي كه به‌موجب قانون يا ضوابط پذيرش الزامي است يا ساير گزارش‌هاي خواسته شده توسط هيئت‌مديره، مانند گزارش مربوط به فعاليت‌هاي كميتۀ حسابرسي كه در بخش “اصول نظام راهبري شركت” در گزارش‌هاي سالانه ارائه مي‌شود، را تهيه کند.
ارزيابي عملكرد
36-4- عملكرد كميته را اعم از عملكرد هر يك از اعضا و عملكرد كل كميته را به طور منظم ارزيابي کند.
37-4- ايفاي مسئوليت‌هايي كه در منشور مشخص شده است را مورد بررسي و ارزيابي قرار داده و يافته‌هاي خود در این خصوص را به هيئت‌مديره گزارش نمايد.
بررسی منشور كميته
38-4- به طور سالانه منشور كميته را مورد بازنگري قرار داده و در خصوص تغييرات مورد نياز در آن، با هيئت‌مديره بحث و مذاكره کند.
39-4- از تصويب يا تصويب مجدد منشور توسط هيئت‌مديره اطمينان حاصل نمايد.
عضويت
انتصاب اعضاي واجد شرايط برای كميته حسابرسي، يك عامل حياتي در عملكرد كميته محسوب می‌شود. معمولاً هيئت‌مديره يا كميتة انتصابات، مسئول انتصاب اعضاي كميتۀ حسابرسي است. هيئت‌مديره (یا كميتة انتصابات) صرفاً بايد افرادي كه واجد شرایط و تجربة لازم هستند، را انتخاب نمايد.
وظایف کمیته حسابرسی
• ويژگي‌ها
هر عضو بايد بتواند نقش موثری در كميته ایفا نماید. وجود ديدگاه‌ها و نظرات متنوع میان اعضاي كميته قابل تقدیر است، زیرا ديدگاه يكسان منجر به يك‌سویه نگري و تأكيد بيش از حد بر يك جنبه خاص خواهد شد. ويژگي‌هايي كه هر يك از اعضاي كميته بايد دارای آنها باشند عبارتند از:
وظایف کمیته حسابرسی
• دارا بودن نگرش مستقل از مديريت شركت
• درستکاری
• امکان صرف وقت و انرژي كافي
• درك و شناخت کافی درباره موضوع فعاليت شركت، محصولات و خدمات آن
• دانش كافي درباره ريسك‌ها و كنترل‌هاي شركت
• توانايي خواندن و درك صورتهاي مالي اساسي، پرسيدن سؤالات مناسب در مورد آنها و تفسير و ارزيابي پاسخ‌ها
• توانايي اظهارنظر مستقيم، صریح و صادقانه
• قضاوت مستقل و دقیق
• توانايي طرح دیدگاههای متفاوت و ارائه پيشنهادهاي سازنده
اعضاي جدیدی كه در كميتۀ حسابرسي منصوب می‌شوند، ممكن است در آغاز کار تمام ويژگي‌هاي فوق را نداشته باشند. بنابراین، باید به آنها مهلت كافي – بين 6 تا 12 ماه – داده شود تا آشنايي لازم با عملیات شركت را کسب کنند.
“من در ذهن خود فردي را تجسم مي‌كنم كه از هوشیاری، تجربه و درك لازم برخوردار است تا بتواند سوالات درستی را از مديريت يا حسابرسان بپرسد و جسارت و سرسختي لازم را براي پرسش سؤالات مستقيم دارد و بر دريافت پاسخ صريح و شفاف اصرار مي‌ورزد. به طور ایده‌آل، تمام اعضاي كميتۀ حسابرسي بايد دارای چنین ويژگي‌هایی باشند.”
کمیسیونر كميسيون بورس اوراق بهادار(SEC) امريكا،
فوريه 2003
مديران مستقل
كميتۀ حسابرسي مسئوليت نظارت بر فرآيند گزارشگري مالي را بر عهده دارد و در اين راستا، ممكن است در صورت لزوم، قضاوت‌هاي مديريت را به چالش بكشد يا مواضع مخالف با موضع مديريت اتخاذ نمايد. به دليل اين نقش نظارتي، مستقل بودن از مديريت، يكی از ويژگي‌های اصلي و حياتي اعضاي كميتۀ حسابرسي است.
كميته‌ای كه تمام اعضاي آن از مديران مستقل باشند، ایده‌آل است. در برخي كشورها، تمام اعضاي كميته باید جزء مديران غيرموظف مستقل باشند. مديران مستقل بهتر مي‌توانند نظرات خود را به صورت آزادانه و بدون محدوديت بیان كنند و تحت هيچ محدودیت شغلی یا مالی در شرکت قرار ندارند.
وظایف کمیته حسابرسی
تعريف مفهوم استقلال امر ساده‌اي نيست، اما بسياري از سرمايه‌گذاران عمده و مراجع نظارتی چارچوب‌ها يا رهنمودهایی را برای مقاصد خود تدوین كرده‌اند. ضروري است كه هيئت‌مديره درك قوي از نحوة تعريف “استقلال” و نحوة برداشت بازار از آن داشته باشد. همچنين انعکاس دیدگاه هيئت‌مديره به سهامداران درباره موضوع استقلال حائز اهمیت است.
هر يك از اعضاي كميته برای اينكه “مستقل” به نظر برسند، بايد تمام قوانين و مقررات مربوط به استقلال كميتۀ حسابرسي را رعايت نمايند. به عنوان مثال، يك مدير مستقل باید فردی غیر از مديران يا كارکنان شركت يا اشخاص وابسته به آن يا هر شخص ديگري باشد كه روابط او مانع از اعمال قضاوت مستقل توسط وی مي‌شود.
روابطی كه ممكن است استقلال اعضاي كميته را خدشه‌دار كند شامل موارد زير است:
• استخدام در شركت يا هر يك از شركت‌هاي وابسته به آن در سال جاري يا سالهاي قبل (تعداد سال‌هایی که فرد از استخدام در شركت يا شركت‌هاي وابسته به آن کناره‌گیری کرده، به نحو قابل ملاحظه می‌تواند متفاوت باشد– اما به طور معمول سرمايه‌گذاران بر 3 سال گذشته تأكيد مي‌نمايند)
• روابط مهم با افراد هم‌سطح يا ساير مديران در شركت‌های دیگر
وظایف کمیته حسابرسی
• دريافت حق مشاوره يا حق‌الزحمه‌های دیگر از شركت (يا شركت‌هاي وابسته به آن)، به استثناي حق‌الزحمه‌اي كه در ارتباط با وظایف مرتبط با كميتۀ حسابرسي دريافت مي‌نمايد.
• مشاركت در طرح‌هاي اختيار خريد سهام شركت يا ساير طرح‌هاي پاداشی مرتبط با عملكرد شركت
• دريافت كمك مالي از شركت در قالب وام يا پرداخت‌هاي غیرمعمول (خارج از عرف)
• دارا بودن روابط خانوادگی نزدیک با تیم مدیریت شرکت
• عضويت در هيئت‌مديره يا تملک بخش عمده سهام مشتري اصلی محصولات يا عرضه‌كنندة اصلی مواد اولية شركت
• بر عهده داشتن نمایندگی سهامدار اصلي يا تأمين‌كننده عمده منابع مالي شركت
وظایف کمیته حسابرسی
شركت ممكن است تصميم بگيرد مديري را كه دارای یک یا چند رابطه ذکر شده در بالاست، در حدود اختیارات قانونی خود در کمیته بکار گمارد، مشروط بر اينكه هيئت‌مديره به اين نتيجه برسد كه عضويت آن فرد در مجموع به نفع شركت و سهامداران است. درراستاي شفافيت بیشتر، ماهيت این روابط و دلايل انتخاب آن فرد باید برای سهامداران افشا شود.
“چنانچه اعضاي كميتة حسابرسي، قبلاً جزء تیم مديريت شركت بوده باشند، بطور بالقوه تضاد منافع بوجود می‌آید. روابط كاري قبلي، ممکن است كميتة حسابرسي را تحت فشار قرار دهد تا از پرسش سؤالات دشوار اجتناب نمايد.”
سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی
دومين كنفرانس نظام راهبري شركتها – اروپاي جنوب شرقي
تخصص مالي
آشنایی هريك از اعضاي كميتۀ حسابرسي با مسائل مالی – توانایی خواندن و درک صورتهای مالي اساسي شامل ترازنامه، صورت سود و زيان و صورت جريان وجوه نقد شركت – رویه خوبی است. اعضاي كميتة حسابرسي براي انجام مسئوليت‌هاي خود باید به مسائل زير توجه نمايند:
وظایف کمیته حسابرسی
• شاخص‌هاي كليدي عملكرد، نسبت‌ها و مبالغ مبتني بر اصول پذيرفته شدة حسابداري و مبالغ غیرمبتنی بر اصول پذیرفته شده حسابداری
• حوزه‌هاي پيچيده و حساس يا قضاوتي مانند ابزارهاي مالي، حسابداري طرح‌هاي بازنشستگي و اختيار خرید سهام، تركيب‌های تجاری و ارزشگذاری دارائي‌هاي نامشهود
• در مورد شركت‌هايي كه در چند بورس پذيرفته شده‌اند، نحوة تهية صورتهاي مالي تحت چارچوب‌هاي مختلف گزارشگري
• گذار از يك چارچوب گزارشگري به چارچوب گزارشگری ديگر (به‌عنوان مثال گذار از اصول پذيرفته شده حسابداري ملي به استانداردهاي بين‌المللي گزارشگري مالي)
• رویه جدید (و الزاماتی كه در بيانيه‌هاي اخير امريكا و انگلستان مطرح شده است) اين است كه حداقل يكی از اعضاي كميته بايد دارای تخصص حسابداري يا ساير تخصص‌هاي مالي باشد. این تخصص ممکن است از طریق اشتغال در بخشهای حسابداری یا مالی، احراز صلاحیت حرفه‌ای در حوزه حسابداری، یا هرگونه تجربه مشابه، از جمله تصدی مسئولیتهای نظارت بر امور مالی یا حسابرسی شرکتهای پذیرفته شده کسب شده باشد.
نقش رئيس كميته
رئيس كمیته داراي موقعيت و نقش محوري است – وي بايد مرکز ثقل روابط کمیته حسابرسی با هيئت‌مديره، مدير ارشد مالي و حسابرسان داخلي و مستقل باشد. رئيس كميته مسئوليت برگزاري جلسات، حصول اطمينان از توجه به ديدگاه‌هاي هريك از اعضا و فراهم نمودن فرصت كافي براي بحث و بررسي در خصوص هر یک از مسائل را برعهده دارد. رئيس كميته بايد دستور هر یک از جلسات را با هماهنگي دبير كميته برنامه‌ریزی کند.
وظایف کمیته حسابرسی
هيئت‌مديره هنگام انتخاب رئيس كميته، بايد فردي را برگزیند كه حائز ویژگی رهبري مقتدرانه و اثربخش باشد و بتواند روابط کاری موثر را (بين اعضاي كميته و سايرين از جمله مديريت و حسابرسان داخلي و مستقل) ترويج دهد.
در برخي موارد ممكن است يك نفر به طور همزمان نقش رئيس كميته و متخصص مالي را برعهده گیرد. اما در اغلب كميته‌ها، در صورت ايفاي اين نقش‌ها توسط افراد مختلف، توازن بهتري در مهارتها برقرار خواهد شد. در اين شرايط، رئيس كميته بايد تسلط نسبی بر جنبه‌هاي فني کار داشته باشد تا بتواند گزارشهای لازم را به هيئت‌مديره و سهامداران ارائه نماید.
هيئت‌مديره بايد بطور ادواري، تركيب ويژگي‌ها، تجربه‌ها و مهارت‌هاي تمام اعضاي كميته را بررسی کند تا از تداوم توازن مناسب اطمينان يابد.
تعهدات
اعضاي كميته به منظور ايفاي مسئوليت‌هاي خود باید زمان و انرژي كافي براي فعاليت‌هاي كميته اختصاص دهند. اين امر شامل آشنایی با فعاليت شركت و صنعت و همچنين آماده شدن براي جلسات و حضور در جلسات مي‌باشد. اعضاي كميته بايد کوشش كنند تا در تمام جلسات حضور داشته باشند.
تعداد سایر مشاغل مديريتي اعضاي كميته مي‌تواند ميزان زماني كه آن عضو به فعاليت‌هاي كميتۀ حسابرسي اختصاص مي‌دهد، را تحت تأثير قرار دهد. بنابراين، هنگام ارزيابي كانديداهاي عضويت در كميته، هيئت‌مديره بايد تعداد مشاغل مديريتي و مسئوليت‌هاي هر عضو را مورد ملاحظه قرار دهد.
اندازة كميته
كميتۀ حسابرسي بايد به اندازة كافي بزرگ باشد تا بتواند ديدگاه‌ها و تجربيات متوازن را ارائه کند و در عین حال باید به اندازة كافي كوچك باشد تا بصورت اثربخش فعاليت نمايد. اکنون الزام جدید حاکم بر بازارهايي مانند بازارهای ايالات متحده امريكا و انگلستان اين است كه تعداد اعضاي كميته حسابرسی باید حداقل 3 نفر باشد كه تمام آنها از بین مديران غيرموظف مستقل انتخاب می‌شوند. تحقيق قبلي موسسه پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) نشان داد كه در شركت‌هاي اروپايي بزرگ، 70 درصد از كميتههای حسابرسی دارای 3 تا 4 عضو بودند. معمولاً این‌گونه تصور می‌شود که اندازة ایده‌آل كميتههای حسابرسی بين 3 تا 6 عضو است. با این حال، اندازة هر كميته بايد متناسب با وضعیت شركت بوده و به حدود مسئوليت‌هاي كميته بستگی خواهد داشت.
وظایف کمیته حسابرسی
دورة تصدی
تعداد سالهاي فعالیت اعضا در کمیته متفاوت است. دورة معمول براي فعاليت اعضا در کمیته 3 سال با امكان انتخاب مجدد براي دومين دوره است، اما دوره‌هاي طولاني‌تر نيز امكان‌پذير است. اعضاي كميته به‌ندرت به‌صورت ساليانه جابجا مي‌شوند و به همين دليل وجود یک برنامه ارزيابي منظم عملكرد اعضاي كميته مفيد به نظر می‌رسد (رجوع شود به صفحة ….).
هنگام تعيين طول دورة تصدی اعضاي كميته، هيئت‌مديره بايد به دو موضوع متضاد با یکدیگر توجه داشته باشد: استمرار و تازگي. تغيير سريع اعضاي كميته، به اثربخشي آن آسيب وارد مي‌كند، زیرا اعضاي كميته بايد زماني را صرف آشنايي با فعاليت‌هاي شركت و ساختار گزارشگري مالي و درك مسائل فني نمايند. از سوي ديگر، اعضاي جديد ديدگاه‌هاي تازه‌اي را به كميته عرضه می‌کنند. براي ايجاد توازن بين اين ملاحظات، هيئت‌مديره ممكن است تمام اعضای کمیته را به صورت همزمان تعویض نکند، بلکه هر یک از اعضا را به طور متناوب طی دوره‌های مختلف تغییر دهد.
جلسات
تناوب
كميتة حسابرسي بايد جلسات خود را به طور منظم برگزار نمايد و جدول زماني، دستور جلسات و شرکت‌کنندگان در جلسات را به طور دقیق تعیین کند. تعداد جلسات كميته تحت تأثير اهداف، حدود وظايف، اندازه و ماهيت فعاليت شركت قرار دارد. جلسات منظم، فرصت بحث و بررسی اطلاعات مالي را به صورت به‌موقع فراهم می‌نماید.
اين امر براي تنظيم زمان جلسات (به ويژه جلساتي كه در آن صورتهاي مالي بررسی می‌شود) و همچنین هماهنگی قبلی با جلسات هيئت‌مديره مفيد است تا فرصتی را برای پرداختن به مسائلي كه برای كميته پیش می‌آید، فراهم کند. معمولاً در جلسات كميته، تأكيد اصلي بر چرخه‌های گزارشگري مالي، حسابرسي مستقل و حسابرسي داخلي است. رئيس كميته بايد در مورد تناوب و زمانبندی جلسات آن تصميم‌گيري نمايد.
وظایف کمیته حسابرسی
تحقيق در مورد روية شركت‌هاي اروپايي نشان مي‌دهد كه كميتههای حسابرسي به‌طور ميانگين 3 تا 4 بار در سال تشكيل جلسه مي‌دهند. با این حال، نكته اصلی اين است كه تعداد و مدت زمان جلسات بايد به گونه‌اي مناسب تنظيم شود كه از تحقق اهداف كميته اطمينان حاصل شود.
شركت‌كنندگان
اعضاي كميتۀ حسابرسي بايد در تمام جلسات حضور داشته باشند. علاوه بر اعضاي كميته، افراد دیگری نيز بر حسب دعوت كميته در جلسات حضور مي‌يابند. اين افراد عبارتند از:
• مدير يا رئيس واحد حسابرسي داخلي شركت
• شريك مسئول کار حسابرسی مستقل
• مديريت ارشد، شامل مدير ارشد مالي يا مدير مالي
حضور افراد دیگر در کمیته باید محدود به افرادي باشد كه با موضوعات دستور جلسه آشنا بوده يا در آن زمینه مسئولیت دارند. در صورت لزوم، كميته حسابرسي بايد از وکیل حقوقي شرکت يا مشاوران حقوقی خارج از شركت براي حضور در جلسه دعوت نمايد.
كميتۀ حسابرسي بايد بر حسب مورد، جلسات جداگانه‌ای را با مديريت و حسابرسان داخلي و مستقل تشکیل دهد. موضوعات مورد بحث با مديريت ممكن است شامل ارزيابي حسابرسان مستقل يا كاركنان بخش حسابداري يا حسابرسي داخلي باشد. موضوعات مورد بحث با حسابرسان ممكن است شامل نحوه همكاري كاركنان و مديريت شركت با حسابرسان داخلي و مستقل باشد.
• دستور جلسات و اسناد و مدارک مربوط
تجربه نشان مي‌دهد كه اعضا در زمان دريافت مستندات كميته معمولاً نسبت به “حجم کار زیاد” يا “ارسال با تاخیر” واکنش نشان می‌دهند. براي حداكثر نمودن اثربخشي کمیته، باید دستور جلسه به صورت تفصیلی همراه با مستندات مربوط به موضوعات مندرج در دستور جلسه تهیه شود. این مستندات باید در فاصلة زماني مناسبي قبل از برگزاری جلسه به اعضاي كميته ارسال شود تا امكان بررسي مناسب آن توسط هر یک از اعضا وجود داشته باشد.
برگزاری جلسه باید حداقل 3 يا 4 روز كاري قبل از تشکیل جلسه به اعضا اطلاع داده شود تا فرصت كافي براي مطالعة مستندات وجود داشته باشد.
در مورد گزارش‌هاي مالي سالانه، ممكن است برگزاری 2 جلسه مناسب‌تر باشد – يك جلسه دو هفته یا بیش از دو هفته قبل از انتشار گزارشها، به منظور حصول اطمينان از وجود فرصت كافي براي بررسی كامل مسائل بااهميت، و ديگري دقيقاً قبل از انتشار گزارشها، براي بررسی ارقام نهايي.
وظایف کمیته حسابرسی
“كميتۀ حسابرسي بايد در فرصت مناسب قبل از اعلام نتايج عمليات، با مديريت و حسابرسان جلسه‌ای را برگزار کند تا در مورد مسائل موجود و حل و فصل آنها بحث کند.”
مدير عامل شركت افریکن، فوريه 2003
منابع
كميتة حسابرسي براي انجام وظایف خود باید به منابع و اطلاعات لازم دسترسي داشته باشد. اين امر به معنی پشتیبانی مستمر اداری و دبیرخانه‌ای از کمیته است. در برخی موارد خاص (برای مثال، زمانی که بررسی‌های ویژه در حال انجام است)، ممکن است منابع دیگری نیز، مانند دسترسي به مشاوران حقوقی و ساير کارشناسان خارج از شرکت، مورد نیاز باشد. همچنین، این موضوع برای تمام مديران و كاركنان شركت روشن شود كه آنها موظف به همکاری کامل با كميتۀ حسابرسي هستند و لازم است تمام اطلاعات مورد نياز را در اختيار آنها قرار دهند.
صورتجلسات
برای هر یک از جلسات كميته بايد صورتجلسه‌ای تهيه و یک نسخه از تصویر آن براي اعضاي كميته و هيئت مديره (و در صورت لزوم، حسابرسان داخلي و مستقل) به صورت منظم و به موقع ارسال شود. اين صورتجلسات، به‌همراه گزارش‌هاي مستقيم رئيس كميتۀ حسابرسي به هيئت مديرۀ شرکت، به هيئت مديره كمك مي‌كند تا به طور كامل از فعاليت‌هاي كميته آگاهی داشته باشد. بهترين رويه اين است كه تعداد جلسات برگزار شده و تعداد اعضاي حاضر در جلسات در گزارش‌هاي سالانه افشا شود.
اعضاي جديد – شروع کار
همانگونه که شركتها براي انتخاب مديران در سمت‌های جديد از خدمات نهادهای تخصصی انتخاب مديران اجرايي استفاده مي‌كنند، اعضاي آتي كميتۀ حسابرسي نيز قبل از پذيرش اين نقش، از نهادهای مذکور می‌خواهند تا در این باره به دقت تحقیق و بررسی کنند، به ویژه اگر آنها به تازگي به عضویت هيئت مديره درآمده باشند.
سؤالاتي كه اعضاي جدید هيئت‌مديره و كميته حسابرسي، ممکن است قبل‌از پذيرش مسئوليت از خود بپرسند عبارتنداز:
• آيا سرمايه‌گذاران قادر به درک ساختار نظام راهبري شركت هستند؟
• مشاوران اصلي شركت چه كساني می‌باشند؟
• وضعیت و سودآوری صنعت چگونه است؟
• آيا شركت با ذينفعان خود كاملاً شفاف، صادق و صريح است؟
وظایف کمیته حسابرسی
سؤالات ديگري كه ممكن است دربارة نقش كميتۀ حسابرسي پرسیده شود شامل موارد زیر است:
• آیا كميته از ديدگاه درون سازمانی و برون سازمانی حائز اهمیت است؟
• پرداختي‌هاي كميتۀ حسابرسي در چه سطحی است (خيلي زیاد يا خيلي کم)؟
• رئيس كميته چه کسی است و او چگونه جلسات را كنترل مي‌كند؟
• آيا ساير اعضاي كميته با استفاده از مهارتها يا تجربة خود ارزش افزوده‌اي ايجاد مي‌كنند و من چگونه مي‌توانم اين مهارتها و تجربيات را تكميل نمايم؟
پس از تایید انتصاب اعضا، بايد اطلاعات مربوط به سوابق شرکت در اختيار اعضاي كميته قرار گيرد. اگر چه به طور معمول اعضاي كميته، عضو هيئت مديرة شركت نيز هستند، اما ميزان و ماهيت اطلاعات و دانش مورد نیاز كه براي ايفاي مسئوليت در كميتۀ حسابرسي، از میزان و ماهیت اطلاعات و دانش لازم براي ايفاي نقش عضويت در هيئت مديره متفاوت است.
در فرآيند آشنايي اعضای جدید، بايد به نقش كميته حسابرسي، زمان مورد انتظار قابل تخصيص توسط اعضا برای امور کمیته، مرور كلي فعاليت‌هاي شرکت و آشنايي با كاركنان مالي شركت پرداخته شود.
اعضاي جديد باید اطمينان حاصل كنند كه درك مناسبي از شركت، محصولات و خدمات آن، حوزه‌های ريسك و سيستم‌هاي گزارشگري مالی و كنترل‌های داخلي آن كسب كرده‌اند. همچنين آنها بايد از الزامات و اهداف كميتۀ حسابرسي درك مناسبي داشته باشند و بنابراين بايد منشور كميته، صورتجلسات قبلي و هرگونه گزارشی كه اخيراً توسط كميته به هيئت مديره ارائه شده است، را بررسي نمايند.
وظایف کمیته حسابرسی
در صفحة بعد فهرستي از مواردی كه اعضاي جديد کمیته باید براي آشنايي با شركت به بررسي آنها بپردازند، ارائه شده است. در صفحة …. نياز مستمر كميته به بروزرسانی – حفظ و اندازه‌گيري اثر بخشي – مدنظر قرار گرفته است.
اطلاعات ضروری برای آشنایی اعضای جدید با مسائل کمیته
اعضاي جديد به اطلاعات مربوط به سوابق بسیاری از حوزه‌ها نیازمند هستند که برخی از آنها به شرح زیر است:
شركت
• محصولات و خدمات
• عمليات داخلي و خارجي
• حوزه‌هاي اصلي ريسك و نحوة مديريت آنها
• كنترل‌هاي مالي و عملياتي و اصلاحات برنامه‌ريزي شده
• انواع گزارش‌هاي مدیریتی و بودجه‌ای
• رويه‌هاي اصلی حسابداري و دلايل استفاده از آنها
• دغدغه‌های اصلی دربارة وضعيت مالي و ارزش هر یک از دارایي‌ها و بدهي‌هاي گزارش شده
• الزامات گزارشگري قانوني و ضوابط پذيرش در بورس كه شركت مشمول آنهاست
• دعاوي قضايي و تعهدات احتمالي كه شركت با آن مواجه است
• روند سودآوری میاندورهای و سالانه
• اصول کسب و کار یا اخلاق تجاری
وظایف کمیته حسابرسی
مديريت
• سوابق و ويژگي‌هاي مديريت ارشد اجرايي و مالی
• نمودار سازماني مربوط به گزارشگري و مسئوليت‌ها
• مباني تعیین پاداش مديريت ارشد
كميته
• منشور كميتۀ حسابرسي – نقش آن در نظارت بر رويه‌ها، گزارشگري مالي و ساير حوزه‌هاي خاص
• ماهيت و زمانبندي گزارش‌هايي كه توسط مديريت جهت ارائه به كميته تهیه مي‌شود
• كاركنان شركت كه براي پشتيباني از كميتۀ حسابرسي در نظر گرفته شده‌اند
• مشاوران برون سازمانی كه برای پشتيباني از كميتۀ حسابرسي در نظر گرفته شده‌اند
وظایف کمیته حسابرسی
حسابرسان داخلي
• مسئوليت‌هاي واحد حسابرسي داخلي
• تعداد حسابرسان داخلي و ویژگی‌ها و تجربة آنها
• ارتباط كميته با واحد حسابرسي داخلي
• انواع گزارش‌هايي كه كميتۀ حسابرسي از واحد حسابرسي داخلي دريافت مي‌كند
• طرح حسابرسي داخلي برای سال جاري
حسابرسان مستقل
• تصویر قرارداد حسابرسی مستقل سال جاری
• دامنه حسابرسي مستقل، شامل طرح حسابرسي سال جاري
• ارتباط كميته با حسابرسان مستقل
• انواع و زمانبندي گزارش‌هايي كه توسط حسابرسان مستقل منتشر مي‌شود
• رویه شركت در ارتباط با به کارگیری حسابرسان در زمینه ارائه خدمات حسابرسي و غيرحسابرسي
وظایف کمیته حسابرسی
مسئوليت نظارت بر گزارشگري مالي
كميتۀ حسابرسي معمولاً از طرف هيئت‌مديره، مسئوليت حصول اطمينان از درست بودن گزارش‌هاي مالي شركت را بر عهده دارد و اين مسئوليت را از طريق نظارت بر كنترل‌های داخلي، فرآيند گزارشگري مالي و رعایت قوانین و مقررات ایفا میکند.
مسئوليت‌هاي خاص هر كميته با توجه به شرايط ویژه شركت، متفاوت است. اما به طور كلي كميتۀ حسابرسي موارد زير را بررسی می‌نماید:
• كفايت و اثر بخشي سيستم‌هاي مديريت ريسك و كنترل‌هاي داخلي حاکم بر گزارشگري مالي شرکت
• كفايت و اثربخشي سيستم تهيه اطلاعات مالي گزارش شده به بازار شامل صورتهاي مالي ساليانه و بررسی گزارش‌هاي ميان دوره‌اي و گزارش فعالیتها
• فرايند نظارت بر رعایت قوانين و مقررات مربوط و هرگونه مسائل قانوني كه مي‌تواند تأثير بااهميتي بر گزارش‌هاي مالي شركت داشته باشد
• فرايند نظارت بر رعایت دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های داخلي شامل نحوه برخورد با دغدغه‌های کارکنان و شكايت‌هاي دريافتي درباره مسائل حسابداري و حسابرسي
اين موارد به تفصیل در زير توضيح داده شده است.
وظایف کمیته حسابرسی
ريسك و كنترل‌ها
مديريت ريسك
ريسك‌ها رويدادهاي غيرقطعي آتي – اعم از مساعد و نامساعد- هستند كه مي‌توانند جريان‌هاي نقدي آتي، سودآوري، بازده سهامداران و اعتبار شركت را تحت تأثير قرار دهند. هيئت مديره موظف است ریسکهای پیش روی شركت را تعيين کند و سياست‌هايي را برای مقابله با آنها تنظيم نمايد. ارزیابی انواع ريسك‌هايي كه شركت در معرض آن قرار دارد و تعیین رويه‌هايي براي مديريت ريسك در راستاي سياست‌هاي هيئت‌مديره از جمله مسئولیتهای مدیریت است. نقش کمیته حسابرسی در این حوزه شامل بررسی جوانب کلی ریسک و حصول اطمینان از تدوین استراتژی مدیریت ریسک، به ویژه در موارد تاثیرپذیری گزارشگری مالی از ریسک‌ها می‌باشد.
ريسك‌ها ممكن است هم از عوامل داخلي و هم از عوامل خارجي نظیر پيچيدگي و رقابت حاکم بر بازار، وضعيت اقتصادي، تغييرات قوانين و مقررات، ضعف در مدل تجاری شركت و نقص در كنترل‌های داخلي ناشی شود. كميتۀ حسابرسي بايد:
• با هيئت‌مديره درباره نگرش آن نسبت به ريسك و سياست‌هايي كه براي حصول اطمينان از فعالیت مديريت در چارچوب پارامترهای معین تدوین شده، بحث و مذاكره نمايد.
• چارچوب شركت در زمینه ارزيابي و مديريت ريسك و واگذاري مسئوليت‌ها را شناسايي و درك نمايد.
• ريسك‌هاي مالي عمده پیش روی شركت و اقدامات انجام شده براي نظارت و كنترل اين ريسك‌ها را بررسی کند.
در برخي از بخشهاي اقتصادي، به‌ويژه صنايع تحت نظارت (مانند بانكداري، خدمات مالي، داروسازي و حمل و نقل) شرکتها بطور روزافزون كميتههای جداگانه ريسك تشكيل مي‌دهند. كميتة حسابرسي بايد نقش و فعاليت‌هاي كميتة ريسك را شناسايي و درك کند و اطمينان حاصل نماید که هيئت‌مديره ارتباط منظم با كميتة ريسك دارد.
مديريت براي ريسك‌هاي پذيرفته شده يك سيستم كنترلي ايجاد مي‌نمايد. يك سيستم كنترل‌های داخلي مطلوب، محيط مناسبي را براي اجراي عمليات شركت فراهم مي‌نمايد و ریسک نادرست بودن اطلاعات، از جنبه‌های بااهمیت را كاهش مي‌دهد.
وظایف کمیته حسابرسی
• كنترل داخلي
هيئت مديره سياست‌ها را وضع نموده و بر مديريت كه مسئوليت اصلي طراحي و اجراي سيستم‌هاي كنترل داخلي را برعهده دارد، نظارت مي‌کند. مسئوليت‌هاي مديريت در ارتباط با کنترلهای داخلی عبارتند از:
• ايجاد و حفظ ساختار كنترل‌های داخلي و رويه‌هاي گزارشگري مالي مناسب
• ارزيابي اثربخشي كنترل‌های داخلي، حداقل به صورت سالانه
• تعيين فوري نقاط ضعف كنترل‌های داخلي و انجام اقدامات لازم براي اصلاح آن
• اعلام نقايص بااهميت كنترل‌های داخلي و هرگونه تقلب به حسابرسان مستقل و كميته حسابرسي.
كميته حسابرسي بايد درباره سيستم كنترل‌های حاکم بر گزارشگري مالي كه توسط مديريت اجرا مي‌شود، درک و شناخت مناسب داشته باشد. اين شناخت شامل كنترل‌هاي حاكم بر درست بودن سيستم‌ها و ثبت‌هاي حسابداري مالي، و كنترل‌هاي موجود براي اطمينان از ارائه منصفانه و افشاي اطلاعات مالي مطابق استانداردها مي‌باشد. زماني كه فعاليت‌هاي خزانه‌داري شرکت گسترده باشد، كميته بايد كنترل‌هاي مربوط به این‌گونه فعالیتها را كه توسط مديريت اجرا مي‌شود، نيز شناسايي و درك نمايد.
كميته اين شناخت را از طريق گزارش‌هاي دريافتي از مديريت، حسابرسان داخلي و حسابرسان مستقل یا مذاكرات انجام شده با آنها كسب مي‌نمايد. كميته حسابرسي همچنين بايد حدود بررسی کنترل‌ها توسط حسابرسان داخلي و حسابرسان مستقل را مورد ملاحظه قرار دهد.
نقش فعالانه کمیته حسابرسی حائز اهمیت است و می‌تواند به حاکم شدن فرهنگ کنترلی قوی در کسب و کار کمک کند. چنانچه كنترل‌هاي داخلي ضعيف باشند، كميته حسابرسي بايد هيئت‌مديره را ملزم نمايد كه کنترل‌ها را بهبود بخشد.
وظایف کمیته حسابرسی
زماني كه مديريت بخش اساسی سيستم كنترلي و اطلاعاتي را (مثلاً به یک مرکز خدماتی) برون سپاری کرده باشد، کمیته باید اطمینان حاصل کند که در این زمینه قرارداد خدماتی مناسب منعقد شده و بر عملکرد شرکت تامین‌کننده خدمات كنترل و نظارت مي‌شود. قرارداد بايد خدمات قابل ارائه (به عنوان مثال، پردازش اطلاعات خريد و فروش، و نگهداري ثبت‌هاي حسابداري مالي) و همچنین حق دسترسي و رويه‌های بررسی عملكرد طرف قرارداد (تأمين كننده خدمات) را مشخص نمايد.
در برخي موارد، كميته حسابرسي يا مديريت ممكن است از يك حسابدار يا حسابرس مستقل بخواهد تا گزارش ويژه‌ای در مورد جنبه‌هاي مختلف سيستم‌هاي كنترل داخلي و مديريت ريسك تهيه و ارائه نمايد. درچنين حالتي، كميتة حسابرسي بايد ماهيت اين کار را مشخص نموده و مبانی گزارش را با حسابرس مستقل بررسی کند.
برای مثال، کمیتۀ حسابرسی بايد متقاعد شود كه يك سيستم مطلوب و تقسیم مناسب وظایف و مسئوليت‌ها براي نظارت روزانه بر كنترل‌هاي مالي وجود دارد، اما کمیته نبايد راساً اين نظارت را انجام دهد.
گزارش اسميت ( انگلستان) – رهنمود اصول كميته‌هاي حسابرسي ژانويه 2003
ريسك تقلب
ريسك تقلب بايد يكي از دغدغه‌های اصلی شركت باشد. كميتة حسابرسي بايد از مديريت شركت و حسابرسان داخلي و مستقل اطلاعات مورد نياز را كسب كند تا قادر شود:
• ريسك تقلب را شناسايي نموده و از آن آگاه باشد.
• اطمينان حاصل کند كه ريسك تقلب توسط مديريت مدنظر قرار گرفته است.
• اقدامات مديريت براي اعمال كنترل‌های مناسب جهت كاهش ريسك تقلب را بررسی کند.
تقلب ممكن است به شکل تقلب مديريت، تقلب كاركنان و تقلب برون سازمانی اتفاق افتد. تقلب مديريت شامل ارائه نادرست اطلاعات مالي به‌صورت عمدي يا سوء استفاده از منابع شركت توسط مديريت ارشد می‌باشد. زماني كه مديريت تباني كرده باشد، بعيد به نظر مي‌رسد كه رويه‌هاي معمول حسابرسي بتوانند تقلب یا اشتباه را كشف نمايند. گزارشگري مالي متقلبانه يكي از انواع خاص تقلب مديريت است كه مي‌تواند به ميزان بااهميتي صورتهاي مالي را تحت تأثير قرارداده و اعتبار شركت را خدشه دار کند. كميته حسابرسي هنگام بررسی اطلاعات مالي ادواری بايد نسبت به نشانه‌هايي كه ممكن است بيانگر تقلب باشد، هشيار باشد.
وظایف کمیته حسابرسی
گزارشگري مالي
تهيه صورتهاي مالي مسئوليت اصلي مديريت شركت است. كميته حسابرسي در بررسی اطلاعات مالي قبل از انتشار آنها نقش كليدي ايفا مي‌كند. همانگونه كه در صفحه 21 توضيح داده شد، اعضاي كميته بايد درک خوبي از حسابداري مالي داشته باشند تا بتوانند اين نقش را به خوبی ايفا نمايند. كميته بايد موارد زير را بررسي كند:
• رويه‌ها، قضاوتها و برآوردهاي اساسي حسابداري كه در صورتهاي مالي اعمال شده است.
• رويه هاي حسابداري جايگزين كه توسط شركت‌هاي مشابه به کار گرفته شده است.
• كيفيت سود و مضامين درآمدها و هزينه‌هاي استثنايي و يا غير مستمر
• تأثير ريسك‌ها و نوسانات تجاری بر صورتهاي مالي شركت
• پیامدهای تغييرات مورد انتظار در رويه‌هاي حسابداري
• تأثير ساختار مالي شركت بر سودآوري جاري و آتي
• شیوه‌های برخورد با این گونه موضوعات در گزارش‌هاي مالي شركت
چارچوب حسابداري
كميته حسابرسي بايد با چارچوب حسابداري مورد استفاده توسط شرکت براي گزارشگري مالي آشنا باشد. در اغلب موارد، اين چارچوب همان اصول پذيرفته شده حسابداري ملي ـ مجموعة استانداردهاي حسابداري و تفاسير مصوب برای استفاده در يك كشور خاص ـ است. در صورتي‌كه شركت به دنبال تامین سرمایه در بازارهاي خارجي باشد، ممكن است مجبور شود كه دو مجموعه صورتهای مالی (یک مجموعه بر اساس اصول پذیرفته شده حسابداری ملی و مجموعه دیگر بر اساس سایر اصول پذیرفته شده حسابداری) تهیه نماید یا تنها به ارائه مغایرتهای این دو مجموعه اصول اکتفا کند.
وظایف کمیته حسابرسی
در راستاي افزايش قابليت مقايسه، بسياري از كشورها استانداردهاي بین‌المللی گزارشگري مالي را پذيرفته‌اند. تحقيقي كه اخيرا توسط موسسات حسابرسی بزرگ انجام شده، نشان مي‌دهد كه بيش از 90 درصد کشورهای بزرگ جهان پذیرش استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی یا همگرایی با این استانداردها را در دستور کار خود قرار داده‌اند. به عنوان مثال، شرکتهای پذیرفته شده در بورس‌های کشورهای عضو اتحادیه اروپا از سال 2005 ملزم به پذیرش استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی شده‌اند.
در صورت لزوم، كميته حسابرسي بايد با فرآيند گذار شركت از اصول پذيرفته شدة حسابداري ملی به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی آشنا باشد. اعضای کمیته حسابرسی باید:
• اثرات وسیع گذار از اصول پذیرفته شده حسابداري ملي به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی را بر گزارش‌هاي‌مالي شركت درك نمايد.
• طرح گذار را كه توسط مديريت اجرا مي‌شود، درک کند.
• گزارش‌هايي را از گروه هدايت‌كنندة گذار از اصول پذيرفته‌شده حسابداري ملی به استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی دريافت کند و در صورت لزوم، در جلسات آنها شركت نمايند.
• نحوه آمادگی قبلی مديريت براي ورود به حوزه‌هاي پيچيده‌تر مانند ابزارهاي مالي، سرقفلي و ماليات‌های انتقالی به دوره‌های آتی را بررسی کند.
همانگونه كه در بخش عضويت بیان شد، دانش و تجربة مربوط به استانداردهاي حسابداري يك مزيت عمده است. اعضاي كميته، بويژه افرادي كه بعنوان ” متخصص مالي ” فعاليت مي‌كنند، باید به طور مستمر در جریان تغييرات مقررات و استانداردها قرار گیرند.
بررسی صورتهاي مالي ساليانه
كميتة حسابرسي گزارش‌هاي مالي ساليانه را بررسی نموده و كامل بودن و مطابقت آن با اطلاعات اعضاي كميته را ارزيابي میکند. كميته بايد فرصت كافي براي بررسی صورتهاي مالي و نظرات مدیریت در این خصوص داشته باشد. پيش‌نويس نهایي صورتهاي مالي بايد حداقل 2 يا 3 روز قبل از انتشار آن توسط كميته دریافت شود.
كميته حسابرسي بايد با مديريت و حسابرسان مستقل براي بررسی گزارشها و صورتهاي مالي ساليانه و یافته‌های حسابرسي جلساتي را برگزار نمايد. برحسب ميزان پيچيدگي شركت و صنعتی که شرکت در آن فعالیت میکند، نوع بررسی متفاوت است. با این حال، بررسی مذکور شامل انتخاب و به كارگيري اصول و برآوردهاي حسابداری، افشا و ارائه، افشاي موارد مربوط به تداوم فعاليت (درصورت لزوم) و هر موضوع با اهمیت ديگر در فرآيند گزارشگري مالي شركت خواهد بود.
وظایف کمیته حسابرسی
تشریح و درک نوسانات بااهميت در نتايج عملكرد يك سال نسبت به سال ديگر و همچنين اختلافات میان نتايج واقعي با بودجه يا پيش‌بيني ضروری است. كميته بايد معاملات غيرعادي يا پيچيده و حوزه‌هاي قضاوتي، بويژه حوزه‌هايي كه مفروضات مختلف مي‌تواند تأثير با اهميتي بر صورتهاي مالي داشته باشد، را مورد توجه خاص قرار دهد. نمونه‌هايي از اين حوزه‌ها شامل مخارج تجديد ساختار، تحصيل، واحدهاي اقتصادی با مقاصد خاص، معاملات خارج از ترازنامه، ابزارهاي مشتقه، ارزشگذاری و کاهش ارزش داراییها، تعهدات مربوط به ضمانت کالاها یا خدمات، تعهدات زیست محیطی یا تعهدات مربوط به دعاوی قضایی است.
در صفحه‌های 36 تا 38 فهرستي از سؤالاتي كه قبل از انتشار صورتهاي مالي ساليانه، بايد از مديريت و حسابرسان مستقل پرسيده شود، ارائه گردیده است.
صورتهاي مالي مياندورهاي و ساير اطلاعات مالي منتشره
تمام اطلاعات مالي منتشر شده توسط شركت، با دقت توسط نهادهاي سرمايه‌گذاري مورد بررسي قرار مي‌گيرد و قيمت سهام شركت به شدت تحت تأثير عكس العمل سهامداران نسبت به اعلام نتايج عملكرد شركت است. بنابراين، اين نكته حائز اهميت است كه كميته هم اطلاعيه‌ها و هم صورتهاي مالي مياندورهاي (شامل صورتهای مالی فصلي) را مورد بررسي قرار دهد.
تدوین‌کنندگان قوانین و مقررات در برخي کشورها (نظیر کشورهای عضو اتحادية اروپا)، وضع الزاماتي را براي گزارشگري فصلي و گزارشهای فوری مطرح نموده‌اند. اگرچه اين الزامات، مسئوليت كميته حسابرسي را افزايش مي‌دهد، اما بررسی اطلاعات مالي و اطلاعيه‌ها توسط كميته دارای مزایای عمده، نظیر موارد زیر است:
• افزايش توانايي کمیته در شناسایی و توجه مستقيم به مسائل بااهميت بطور منظم و به‌موقع
• ايجاد جريان اطلاعاتي منظم و تقريباً مستمر از سوی مديريت به كميته و همچنین افزایش درك اعضاي کمیته از فعاليت شركت
• ايجاد فرصت براي حسابرسان مستقل جهت مذاکره با كميته، به‌ويژه در مورد موضوعات مربوط به رويه‌هاي حسابداري، در سریعترین زمان ممکن
وظایف کمیته حسابرسی
مزاياي ذكر شده براي مشاركت كميتۀ حسابرسي در بررسی ساير اطلاعات مالي، می‌تواند با بررسی اطلاعات بااهمیت قابل ارائه به تحليلگران و سرمايه‌گذاران نهادي توسط کمیته افزايش یابد.
زماني‌كه اطلاعات مالي با ماهيت عادي به طور منظم تهيه مي‌شوند، مانند اظهارنامه‌هایی که طبق قوانین و مقررات به مراجع نظارتی ارائه می‌گردد، كميته بايد با مدیریت در مورد نحوه بررسی و انتشار آن به توافق برسد. کمیته باید متقاعد شود که فرایند مناسبی برای تهیه اطلاعات مذکور وجود دارد و ضرورت ندارد تمام مستنداتي كه ارسال يا منتشر مي‌شود، توسط كميته مورد بررسی قرار گیرد.
سرانجام، در نتیجه افزايش نظارت كميته حسابرسي، كل فرآيند گزارشگري مالي تقويت مي‌شود و منافع سرمايه‌گذاران بیشتر حفظ خواهد شد.
سوالهای تشریحی در خصوص بررسی صورتهاي مالي
الف- فرايند گزارشگري مالي
• حوزه‌هاي عمدۀ ريسك مالي در حال حاضر کدامند و چگونه مديريت مي‌شوند؟
• آيا سيستم‌هاي حسابداري (شامل كنترل‌هاي حاکم بر افشا و كنترل‌هاي ناظر بر فرآيندهاي گزارشگري مالي) كافي و مناسب هستند؟
وظایف کمیته حسابرسی
• چه توصيه‌هاي مهمي (توسط حسابرسان داخلي و يا مستقل) براي بهبود فرايند گزارشگري به مديريت ارائه‌شده‌است؟واکنش مدیریت در این زمینه چه بوده است؟ آياهنوز حوزه‌هاي‌مهمي‌وجود دارد كه بايد موردتوجه قرار‌گيرد؟
• رويه‌هاي پیش‌بینی سودآوري و جريان‌های نقدي کدامند؟
• مديريت براي متقاعد شدن نسبت به تداوم فعالیت شرکت (ادامه فعالیت در آيندة قابل پيش‌بيني) چه شواهدي را مدنظر قرار داده است؟
ب- رويه‌های حسابداري
• آيا رويه‌هاي حسابداري مهم همچنان مناسب به نظر می‌رسند؟ آيا مفروضات مبنای رویه‌های مذکور همچنان معتبر هستند؟
• آيا هيچ‌يك از رويه‌هاي حسابداري در سال جاری تغيير كرده است؟ در صورت تعییر رویه، دلیل آن و تاثیر تغییرات مذکور چه بوده است؟
• هرگونه اصول جديد يا تغيير پیشنهادی در اصول پذيرفته شده حسابداري يا ساير مقررات، چه تأثيري بر صورتهاي مالي دارد؟
• آيا صورتهاي مالي به طور شفاف و بدون ابهام به چارچوب حسابداري به کار گرفته شده (اصول پذيرفته شدة حسابداري مالي یا استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی) اشاره کرده است؟
• در صورتي كه چارچوب حسابداری جديدي براي اولين بار پذيرفته مي‌شود، آيا رويه‌ها و افشاي مناسب در این خصوص صورت گرفته است؟
• آيا در مورد رويه‌ها يا اصول حسابداري میان مدیریت و حسابرسان عدم توافق وجود داشته است؟ آيا در صورت وجود موارد عدم توافق، آنها به‌طور رضايت‌بخش حل شده است؟
• چگونه رويه‌هاي شركت با معيارهاي صنعت مقايسه مي‌شوند؟
• آيا رويۀ شناخت درآمد مناسب است؟
• آيا در مورد منظور کردن مخارج به حساب دارایی مطابق اصول پذيرفته شدة حسابداري، رویه‌هایی وجود دارد؟
• تأثير كلی محافظه‌كارانه يا متهورانه بودن رويه‌هاي حسابداري به کار گرفته شده و برآوردهاي حسابداري چيست؟
ج- صورتهاي مالي
كليات
• آيا در ماندة حسابهای منعکس در صورتهاي مالي، بين اقلام دوره‌های جاري و قبل نوسانات بااهميتي وجود دارد؟ منشا اين نوسانات چیست؟
• اقلام تعهدي ثبت شده يا تعدیلات بااهميت انجام شده به‌عنوان بخشي از فرآيند حسابداري پايان سال کدامند؟
• آيا اصلاح اشتباهات دوره‌هاي قبل وجود دارد؟ در صورت وجود، وضعیت آنها چه بوده است؟
• آيا معاملات بااهميتی طي سال انجام شده كه در صورتهاي مالي مشهود و آشكار نباشد؟ در صورت وجود، اين معاملات چگونه به حساب گرفته شده‌اند؟ آيا هيچ يك از اين معاملات با اشخاص وابسته بوده است يا خير؟
وظایف کمیته حسابرسی
• آيا مسائل بااهميتي توسط مديريت، وکیل حقوقي شركت يا مشاور حقوقی خارج از شركت دربارة دعاوي قضايي، رويدادهاي احتمالي، ادعاهای علیه شرکت يا ارزيابي‌ها مطرح شده است؟ اين موضوعات چگونه در صورتهاي مالي منعكس شده‌اند؟
• آيا شركت به دلیل عدم اجراي شرايط قراردادهاي وام و پیمانها در معرض خطر قرار دارد؟
اندازه‌گيري و شناخت
• مديريت شركت چگونه نسبت به ارزش سرمايه‌گذاري‌هاي بلندمدت متقاعد شده است؟
• آيا شركت در ابزارهاي مالي غيرعادي سرمايه‌گذاري نموده است؟
• آيا ارزش اوراق بهادار قابل معامله يا ساير ابزارهاي مالي از پايان سال تاكنون تغيير بااهميتي داشته است؟
• چه عوامل ديگري ممكن است ارزش حقوق صاحبان سهام را كاهش دهد (مثلاً كسری طرحهای بازنشستگي)؟
وظایف کمیته حسابرسی
• ميانگين سني حسابهاي دريافتني در پايان سال مالي در مقايسه با سال گذشته چگونه بوده است؟
• آيا قابليت وصول مبالغ عمده حسابهاي دريافتني با ابهام مواجه است؟
• آيا شواهد و نشانه‌هايي حاکی از کاهش ارزش دارائي‌هاي مشهود يا نامشهود وجود دارد؟
• آيا درآمدها به نحو مناسب به حساب منظور شده‌اند؟ کمیسیون‌ها و تخفیفات فروش چطور؟
• چه اقداماتی برای تعيين موجود‌ي‌هاي ناباب یا مازاد انجام شده است؟ آيا کاهش ارزش بااهميت وجود داشته است؟
• آيا از طرف دولت یا بر حسب مقررات، برنامه‌هاي خاص، به‌عنوان مثال در رابطه با محيط زيست، وجود دارد كه بر ارزش اقلام ثبت شده اثر كاهنده داشته باشد يا مستلزم شناسایی ذخیره باشد؟
• مالیات کدامیک از سال‌‌ها هنوز قطعی نشده است؟ اقلام با اهمیت مورد اختلاف کدامند؟
• آيا تعهدات يا بدهي‌هاي احتمالي كه بيانگر احتمال كاهش ارزش يك دارايي يا تحمل يك بدهي بوده و
• در صورتهاي مالي ارائه نشده باشد، وجود دارد؟
افشا
– آيا در مورد مسائل مربوط به تداوم فعاليت شركت افشاي مناسب صورت گرفته است؟
وظایف کمیته حسابرسی
– آيا ريسك مالي شركت به نحو مناسب افشا شده است؟
– آيا تمام معاملات خارج از ترازنامه، توافقات و تعهدات (شامل تعهدات احتمالي) با اهمیت به نحو مناسب به حساب گرفته شده و افشا گردیده است؟
– آيا ساير روابط شركت با شركت‌هاي خارج از شمول تلفيق يا دیگر اشخاص به طور مناسب افشا شده است؟
– آيا مبالغ دریافتنی بااهميت يا غيرعادي از مديران يا كاركنان وجود دارد؟
– آيا ميزان افشاي اطلاعات مطابق با الزاماتی است که بر اساس آنها صورتهاي مالي بايد ارائه شود؟
شفافيت
• آيا اظهارنظرهای مديريت با صورتهای مالي مطابقت دارد؟ آيا اظهارنظرهای مدیریت متوازن، جامع و قابل درك است؟ چه تغييرات
بااهميتي در طول سال در بازاري كه شرکت در آن فعاليت مي‌كند، رخ داده است؟ آيا اين تغييرات در توضیحات مديريت منعكس‌شده‌است؟
• آيا تامين مالي و وضعيت نقدينگي شركت به اندازة كافي شرح داده شده است؟
وظایف کمیته حسابرسی
• آیا به طور کلی گزارش‌هاي ساليانه (صورتهاي مالي، گزارش فعالیت و ساير بخشهاي گزارش ساليانه در کنار یکدیگر) تصویر شفاف از عملكرد شركت ارائه مي‌دهد؟
• آيا به معیارها و مبالغ مبتنی بر اصولی غیر از اصول پذيرفته شدة حسابداري اشاره شده و موارد مذکور به نحو مناسب و كامل شرح داده شده است؟
• آیا بررسی صورتهاي مالي، حاکی از نشانه‌هاي نقایص احتمالي كنترل‌های داخلي يا تقلب و اشتباه می‌باشد؟
• آيا مواردی وجود دارد كه در سال جاري مستلزم شناسایی يا افشا نباشد، اما در صورت عدم بهبود شرايط در سال آتي، ثبت يا افشای آنها ضروری باشد؟
هـ – سوالات قابل پرسش از حسابرسان در مورد صورتهاي مالي:
• آيا دامنة واقعي رسيدگي‌ها نسبت به پيش‌نویس طرح اولیه حسابرسي تغييري داشته است؟ آيا مديريت دامنة حسابرسي را محدود كرده است؟
• آيا مديريت در طول دورة حسابرسي با حسابرس همكاري لازم را داشته و آيا تمام اطلاعات و توضيحات مورد نياز بدون درنگ در اختيار حسابرس قرار گرفته است؟
• آيا در دسترسی به توضیحات و اظهارات مكتوب هيئت‌مديره و مديران يا مديريت اجرايي مشكلاتي وجود داشته است؟
• آيا اصلاحات بااهميتي ناشی از یافته‌های حسابرسی در صورتهاي مالي انجام شده است؟
• آيا اصلاحات ثبت نشده ناشی از یافته‌های حسابرسي وجود داشته است؟ تأثير اين اصلاحات چه میزان بوده است؟
• مهمترين حوزه‌هاي قضاوتي در حساب‌ها شامل چه مواردی بوده است؟
• حسابرس رويه‌هاي حسابداري را محتاطانه ارزيابي کرده است یا متهورانه؟
• آيا مديريت در برابر افشاي اطلاعات بااهميت در یک حوزه خاص از خود مقاومت نشان داده است؟
• اگر خود حسابرس اين صورتهاي مالي را تهيه مي‌كرد، چه كار متفاوتي را و به چه دلیل انجام مي‌داد؟
وظایف کمیته حسابرسی
مسائل نظارتی، اخلاقی و رعایت قوانین و مقررات
مسائل قانونی، مالیاتی و نظارتی
همچنین کمیته حسابرسی باید بر فرآیند شرکت در ارتباط با نظارت بر رعایت قوانین و مقررات حاکم بر گزارشگری مالی نظارت کند. معمولاً، کمیته حسابرسی گزارش‌هایی را از مدیریت، نظیر مدیر نظارت بر رعایت قوانین و مقررات یا وکیل حقوقی شرکت در راستای درک روشهای طراحی شده برای حصول اطمینان از رعایت مقررات و ضوابط و تاثیر احتمالی آن بر شرکت و صورتهای مالی آن دریافت می‌نماید.
علاوه بر این، کمیته باید گزارشهای شرکت در خصوص رعایت قوانین ومقررات مالی را نیز بررسی کند.
کمیته حسابرسی باید به طور ادواری با وکیل حقوقی شرکت (یا در صورت لزوم، مشاوران حقوقی خارج از شرکت) به منظور پی‌بردن به مسائلی که ممکن است تاثیر با اهمیتی بر شرکت و صورتهای مالی آن داشته باشد، جلساتی را برگزار نماید.
وظایف کمیته حسابرسی
اخلاق تجاری
به طور روزافزون این موضوع آشکارتر می‌شود که شهرت در کسب و کار به عنوان عامل اساسی در تعیین ارزش شرکت می‌باشد. جلب توجه روزافزون رسانه‌ها، جوامع عمومی و نهادهای سرمایه‌گذاری به مسائل اخلاقی، سبب شده است تا هیئت مدیره شرکت منابع قابل توجهی را به برنامه‌های اخلاقی اختصاص دهد.
یکی از علائم افزایش اهمیت اخلاق تجاری، پذیرش رسمی منشور کسب و کار است که حاوی رهنمودهای هیئت مدیره در خصوص رویه‌های قابل قبول کسب و کار می‌باشد. اصول اخلاقی باید برای ترغیب موارد زیر تدوین شده باشد:
• انجام امور به طور صادقانه و اخلاق مدارانه، از جمله در موارد برخورد با تضاد منافع ظاهری یا واقعی
• افشای قابل فهم، منصفانه و کامل اطلاعات در گزارشها یا روابط عمومی
• رعایت ضوابط و مقررات لازم‌الاجرا
• تسریع گزارشگری داخلی تخلفات به اشخاص ذیربط
• پاسخگویی درباره عدم رعایت اصول اخلاقی
برخی شرکتها منشور اصول اخلاقی خود را منتشر می‌کنند تا استانداردهای مبنای قضاوت شرکت درباره خودش را در معرض دید ذینفعان نظیر مشتریان، تامین کنندگان مواد و خدمات و اتحادیه‌های محلی قرار دهند.
استانداردهای اخلاقی مناسب و رهنمودهای مکتوب در مورد رفتار تجاری قابل قبول به ایجاد فضایی کمک میکند که گزارشگری مالی قابل اعتماد و حس مسئولیت‌پذیری بین کارکنان را ترغیب می‌نماید.
معمولاً کمیته حسابرسی برای تعیین استانداردهای اخلاقی مستولیتی ندارد. مسئولیت مذکور در کل باید با هیئت مدیره باشد. با این حال، هیئت مدیره و مدیریت در تدوین منشور یا رهنمود اصول رفتار تجاری با کمیته حسابرسی مشورت میکند.
کمیته حسابرسی تا حدی که استانداردهای اخلاقی به کنترلهای داخلی و رویه‌های داخلی گزارشگری شرکت مربوط می‌شود، وارد عمل خواهند شد. در این خصوص، کمیته حسابرسی باید به این موضوع توجه کند که آیا مدیریت برنامه‌ای برای نظارت بر رعایت الزامات منشور اخلاقی و اقدامات انضباطی برای برخورد با موارد عدم رعایت دارد یا خیر.
وظایف کمیته حسابرسی
اطلاع‌یابی محرمانه
ممکن است از کمیته حسابرسی انتظار رود اقدامات انجام شده توسط مدیریت برای وضع رویه‌های اطلاع یابی محرمانه درباره مسائل مالی را بررسی یا خود راساً نسبت به وضع چنین رویه‌هایی اقدام کند. مدیریت و کارکنانی که به موارد عدم رعایت ضوابط و مقررات آگاه می‌شوند، باید از کانال ارتباطی مطمئنی برخوردار باشند تا از این طریق دغدغه‌های خود را در این خصوص گزارش نمایند. کمیته حسابرسی باید اطمینان یابد که هر یک از نگرانی‌های ابراز شده به نحو مناسب مورد بررسی قرار گرفته و پیگیری‌های لازم در خصوص آن انجام شده است. همچنین رویه‌های رسیدگی به شکایات باید در مورد مسائل گزارشگری مالی ارجاع شده از سوی مراجع نظارتی، سرمایه‌گذاران و عموم نیز وضع شود. کمیته حسابرسی باید متقاعد شود که آیا این موضوع به نحو مناسب صورت پذیرفته است یا خیر.
تعامل با حسابرسان
حسابرسان مستقل و داخلی دارای دانش و تجربه‌ای هستند که می‌تواند به کمیته حسابرسی در انجام فعالیتهایش کمک کند. کمیته حسابرسی به منظور ایفای مسئولیتهای خود، به برقراری ارتباط با هر دو گروه از حسابرسان نیاز دارد.
حسابرسان مستقل
هدف حسابرسی صورتهای مالی توسط حسابرسان مستقل تعیین این موضوع است که آیا به نظر حسابرس، صورتهای مالی از تمام جنبه‌های با اهمیت، وضعیت مالی واحد تجاری، نتایج عملیات و جریان وجوه نقد آن را طبق اصول پذیرفته شده حسابداری به نحو درست و منصفانه نشان می‌دهد یا خیر. گزارشگری مالی قابل اتکاء به عنوان اولویت اصلی کمیته حسابرسی است. بنابراین، برقراری ارتباط با حسابرسان مستقل به طور منظم و قاعده‌مند حائز اهمیت است. بحث و مذاکره با حسابرسان مستقل باید چهار حوزه اصلی زیر را پوشش دهد:
• رویکرد خدمت (ویژگی‌های حسابرسان، از جمله استقلال آنها، برای انجام کار و رویکردشان نسبت به حسابرسی)
• ریسک‌ها و کنترل‌ها (ریسکهای اساسی شناسایی شده توسط حسابرسان در ارتباط با کنترلهای حاکم بر شرکت و صورتهای مالی و تعیین طرح حسابرسی و واکنش نسبت به ریسک‌ها)
• گزارشگری مالی (رویه‌های حسابداری،افشا و نظارت بر کیفیت کلی گزارشگری مالی)
• مسائل نظام راهبری (مسائل ذکر شده توسط حسابرسان در جریان کارشان که از نظر آنها باید به اطلاع کمیته حسابرسی برسد).
کمیته حسابرسی باید در زمان‌های مناسب در طی سال (و نه صرفاً در زمان تکمیل حسابرسی سالانه) با حسابرسان مستقل بحث و مذاکراتی را انجام دهد. به طور ایده‌آل، کمیته حسابرسی، به منظور هماهنگی در خصوص چرخه‌های گزارشگری مالی و حسابرسی، حداقل سه یا چهار بار در طول سال جلساتی را با حسابرسان مستقل برگزار می‌نماید.
همچنین، کمیته حسابرسی و حسابرسان مستقل لازم است در مراحل مختلف حسابرسی به شرح زیر با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند:
وظایف کمیته حسابرسی
• مرحله مقدماتی ـ به منظور تعیین دامنه حسابرسی، بحث درباره استقلال حسابرسان و توافق در خصوص قرارداد حسابرسی
• برنامه‌ریزی ـ به گونه‌ای که کمیته حسابرسی بتواند رویکرد حسابرسی برنامه‌ریزی شده را درک کند
• در طول حسابرسی ـ به عنوان مثال در اواسط سال، به گونه‌ای که کمیته از مسائل با اهمیت مرتبط با حسابرسی اطلاع حاصل کند
• جمع‌بندی نتایج و تکمیل کار حسابرسی ـ به منظور بحث درباره یافته‌های حسابرسان
در برخی کشورها، استانداردها پذیرفته شده حسابرسی در برگیرنده الزامات خاصی برای برقراری ارتباط حسابرس مستقل و کمیته حسابرسی می‌باشند. هیئت استانداردهای بین‌المللی اعتباربخشی و حسابرسی (IAASB) رهنمودی ـ استاندارد بین‌المللی حسابرسی (ISA) شماره 260 با عنوان “انتقال مسائل حسابرسی به ارکان نظام راهبری” ـ را در این خصوص تدوین نموده است. این استاندارد، مسائلی که معمولاً حسابرس مستقل باید به کمیته حسابرسی گزارش کند یا مورد بحث قرار دهد، را مشخص می‌نماید. این مسائل در صفحه 49، در بخش “از حسابرسان خود چه انتظاراتی باید داشت؟” مطرح شده است. مسائل مربوط باید به موقع با کمیته حسابرسی در میان گذاشته شود.
وظایف کمیته حسابرسی
نمودار فوق نشان می‌دهد که چگونه تجربه کمیته حسابرسی درباره نحوه انجام حسابرسی در سال گذشته به هدایت تصمیمات در ارتباط با حسابرسی سال‌های بعدی کمک میکند.
کمیته حسابرسی باید به منظور حصول اطمینان از جریان باز و آزاد اطلاعات، حداقل سالانه یکبار با حسابرسان مستقل نشست خصوصی برگزار کند. همچنین، کمیته حسابرسی می‌تواند از طریق برگزاری نشست با حسابرسان مستقل، از دانش و تجربه آنها برای آگاهی از تحولات جاری موثر بر گزاشگری مالی استفاده کند.
رویکرد خدمت
بررسی عملکرد حسابرسان
هنگام ارزیابی حسابرسان فعلی واحد تجاری قبل از انتصاب مجدد آنها، یا ارزیابی حسابرسان جدید، کمیته باید موارد زیر را مدنظر قرار دهد:
• توانایی‌ها، منابع و نیروی کار حرفه‌ای موسسه
• رویکرد حسابرسی
• دانش تیم حسابرسی از صنعتی که شرکت در آن فعال است
• پوشش جغرافیایی حسابرسی
ادامه همکاری با موسسه حسابرسی که خدمات خوبی را فراهم میکند، مزایای زیادی دارد. با این حال، چنانچه استفاده از خدمات موسسه حسابرسی جدیدی مدنظر قرار گیرد، کمیته حسابرسی باید انتصاب حسابرس پس از مشورت با مدیریت را مدنظر داشته باشد و به هیئت مدیره در این مورد توصیه نماید. معمولاً پیشنهاد انتصاب حسابرس به سهامداران، از سوی هیئت مدیره صورت می‌پذیرد.
همچنین کمیته حسابرسی باید در هر تصمیمی راجع به کنار گذاشتن حسابرس مستقل دخالت داشته باشد. در چنین مواردی، کمیته باید اطمینان حاصل کند که کنار گذاشتن حسابرس بر مبنای دلائل منطقی صورت می‌گیرد و برای مثال، حسابرس صرفاً به دلیل موضع‌گیری نسبت به مسائل حسابداری که بر خلاف ترجیحات مدیریت بوده، کنار گذاشته نمی‌شود.
چنانچه کمیته درباره کیفیت خدمات حسابرسی نگرانی‌هایی داشته باشد، باید آنها را با شرکای موسسه حسابرسی مورد بحث قرار دهد. بحث و مذاکره باز و صریح میان تمام طرفین می‌تواند به حل و فصل سازنده موضوعات مورد مناقشه منجر شود.
کمیته حسابرسی باید به طور سالانه حق‌الزحمه منظور شده برای حسابرسی را در کنار انتصاب مجدد حسابرسان مستقل مورد بررسی قرار دهد. کمیته حسابرسی باید این موضوع را مدنظر قرار دهد که آیا حق‌الزحمه تعیین شده برای حسابرسی جامع و مناسب، منصفانه است یا خیر. همچنین، این بررسی باید حق‌الزحمه‌های مربوط به سایر خدمات فراهم شده توسط حسابرس مستقل را دربرگیرد.
وظایف کمیته حسابرسی
برخی کشورها افشای حق‌الزحمه پرداختی به حسابرسان مستقل در ارتباط با خدمات مختلف را الزام می‌کنند. به عنوان مثال، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا افشای حق‌الزحمه پرداختی بابت خدمات حسابرسی، خدمات مرتبط با حسابرسی، خدمات مالیاتی و سایر خدماتی را که توسط حسابرسان مستقل ارائه می‌شود، را الزام نموده است.
استقلال حسابرسان
حسابرسان مستقل به منظور انجام وظایف خود به نحو اثربخش، باید بیطرفانه عمل کنند. حرفه حسابرسی به این موضوع پی برده است و اعضای خود را به رعایت ضوابط و آیین رفتار حرفه‌ای که برای مراقبت از استقلال حسابرسان طراحی شده است، ملزم می‌نماید. فدراسیون بین‌المللی حسابداران (IFAC) به انتشار آیین رفتار حرفه‌ای اقدام کرده که تهدیدهای بالقوه برای استقلال و مراقبتهایی جهت مقابله با این تهدیدها را ارائه نماید.
وظایف کمیته حسابرسی
ضمن اینکه کمیته حسابرسی اساساً به اثربخشی حسابرسی تاکید دارد، همچنین باید تاثیر هرگونه روابط حسابرس مستقل با شرکت یا مدیریت آن یا تاثیر خدمات ارائه شده توسط حسابرس مستقل به شرکت را بر بیطرفی حسابرس مدنظر قرار دهد. کمیته حسابرسی باید نسبت به خدشه‌دار نشدن استقلال حسابرسان متقاعد شود. ضوابط برخی کشورها، کمیته حسابرسی را به بررسی رویه شرکت در خصوص به کار گماردن حسابرس برای انجام خدمات غیرحسابرسی و ارائه پیشنهادات سازنده ملزم می‌نماید. شرکتهای ثبت شده نزد کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا، ملزم هستند تا تمام خدمات ـ حسابرسی و غیرحسابرسی ـ که توسط حسابرسان مستقل ارائه می‌شود، را قبل از شروع انجام آنها، به تایید کمیته حسابرسی برسانند.
وظایف کمیته حسابرسی
در وضع چنین سیاستهایی، کمیته حسابرسی باید میان عوامل متعدد تعادل برقرار نماید و تمام جوانب کار را بسنجد. کمیته حسابرسی باید از طریق بحث و مذاکره با حسابرسان مستقل درباره مسائل استقلال، و کمک به حسابرسان به منظور حصول اطمینان نسبت به اینکه استقلال آنها مورد مصالحه قرار نخواهد گرفت، در سلامت و استحکام حسابرسی مشارکت داشته باشد. (کمیته حسابرسی باید دامنه وسیعی از مراقبتهایی که موسسه حسابرسی جهت حفظ استقلال خود باید به عمل آورد، نظیر جابجایی منظم شرکای مسئول کار، بررسی کار توسط شرکا، و برنامه‌های بازرسی داخلی کیفیت را مد نظر قرار دهد.)
در موارد مشابه، کمیته حسابرسی مسئولیت دارد به بهترین نحو ممکن، در راستای منافع شرکت عمل کند و اطمینان حاصل کند که در قالب خدمات ارائه شده ثروت سهامداران افزایش یافته است.
شرکت می‌تواند موسسه حسابرسی را برای ارائه خدمات متنوع به کار گمارد، به شرطی که ارائه خدمات مذکور، تهدیدی غیرقابل قبول برای استقلال حسابرس تلقی نشود یا محدودیت‌های خاصی را در این زمینه ایجاد ننماید.
استفاده از افرادی که شرکت و فرهنگ آن را می‌شناسند و می‌توانند این دانش را در ارائه سایر خدمات به کار گیرند، مزایای زیادی به همراه خواهد داشت و دانش اضافی که حسابرسان با انجام این خدمات به دست می‌آورند، به نوبه خود می‌تواند به کیفیت حسابرسی کمک کند.
وظایف کمیته حسابرسی
در صورت رضایت کمیته حسابرسی، شرکت باید در به کارگماردن موسسه حسابرسی که به نظر می‌رسد برای انجام وظیفه خاصی، بر مبنای مهارتها و و دانش مورد نیاز، و تصورات کمیته حسابرسی از توانایی‌های افراد آن، از بهترین امکانات برخوردار است، آزادانه عمل کند.
ریسک و کنترل‌ها
تجزیه و تحلیل ریسکهای کلیدی
رویه خوب برای کمیته حسابرسی، برگزاری نشست با حسابرسان و بحث درباره ریسکهای تجاری شرکت با آنهاست. این نشست باید بر آن دسته از ریسکهای کلیدی شرکت که به قضاوت حسابرس، منجر به ریسک بیشتر تحریف بااهمیت صورتهای مالی می‌شود، تمرکز داشته باشد. این بحثها و مذاکرات مفید است، زیرا کمیته را به فهم موارد زیر قادر می‌سازد:
• ریسک‌هایی که نیاز به توجه خاص دارند،
• اقدامات مدیریت در خصوص کاهش ریسکهای شناسایی شده، و
• رویکرد حسابرسان مستقل نسبت به ریسکهای مذکور.
دامنه کار حسابرسی
حسابرسان مستقل بر مبنای شناخت شرکت و درک ریسکهای مربوط به صورتهای مالی، طرح تفصیلی حسابرسی را تهیه می‌نمایند. بررسی کمیته حسابرسی درباره رویکرد و طرح پیشنهادی حسابرسی، باعث می‌شود کمیته بتواند انتظاراتی که از حسابرسان مستقل وجود دارد، را درک کند. سئوالاتی که ممکن است توسط کمیته حسابرسی از حسابرسان مستقل درباره طرح حسابرسی پرسیده می‌شود شامل موارد زیر است:
وظایف کمیته حسابرسی
• اهداف حسابرسی چیست؟
• الزامات گزارشگری مالی شرکت چیست و برنامه زمانبندی موسسه برای تحقق بخشی به الزامات مذکور چگونه است؟
• کدامیک از حوزه‌های ریسک در برنامه‌ریزی حسابرسی مورد تاکید قرار گرفته است؟ چرا؟
• سیستم کنترلهای داخلی شرکت تا چه حدی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؟
• نحوه تاثیر اقدامات اخیر شرکت، نظیر ادغام و تحصیل، تجدید ساختار، تغییر در راهبرد تجاری، و تغییرات در ترتیبات تامین مالی، بر حسابرسی چگونه خواهد بود؟
• آیا برای اتکا به کار حسابرسان داخلی طرحی وجود دارد؟
• چه بخشهایی از شرکت مورد بازدید قرار خواهد گرفت؟ نحوه تعیین بخشها برای بازدید و زمان آن چگونه است؟
• کدامیک از شرکتهای فرعی حسابرسی خواهد شد؟ چه اقداماتی برای شرکتهای فرعی حسابرسی نشده انجام می‌شود؟
• چنانچه موسسات حسابرسی دیگر درگیر کار باشند، حسابرس چگونه نسبت به قابل قبول بودن کار و استقلال آنها متقاعد خواهد شد؟ آیا حسابرس قصد دارد در گزارش خود به کار سایر حسابرسان اشاره کند؟
کمیته حسابرسی باید به منظور کسب اطلاع از هرگونه مسائل عمده حل نشده در طول دوره حسابرسی یا هرگونه محدودیت تحمیلی در دامنه رسیدگی‌های حسابرسی از سوی مدیریت ارشد، با حسابرسان مستقل وارد بحث و مذاکره شود.
گزارشگری مالی
معمولاً، کمیته حسابرسی، مدیریت و حسابرس مستقل برای بررسی صورتهای مالی و نتایج حسابرسی نشست‌هایی را برگزار می‌نمایند. (فهرست پیشنهادی سوالهایی که کمیته باید درباره صورتهای مالی بپرسد در صفحه‌های 36 تا 38 ارائه شده است.)
وظایف کمیته حسابرسی
در برخی کشورها، حسابرسان مستقل قضاوتهای خود درباره کیفیت، نه صرفاً قابل قبول بودن، اصول حسابداری مالی شرکت را با کمتیه حسابرسی مورد بحث قرار می‌دهند. این مباحثات می‌تواند شامل مسائلی نظیر شفافیت اطلاعات مالی شرکت، درجه متهورانه یا محافظه‌کارانه بودن رویهها و برآوردهای حسابداری شرکت باشد.
قصد بر این است که گفتگو صریح و باز میان کمیته حسابرسی و حسابرسان مستقل ترغیب شود. این امر باید به عنوان رویه خوب و مبنایی برای تمام این‌گونه بحثها و مذاکرات باشد.
“در کنار صورتهای مالی ارائه شده برای بررسی، گزارشی از نکات کلیدی تعیین شده توسط حسابرسان مستقل، نه تنها درباره نتایج عملیات، بلکه درباره رویه‌های حسابداری برگزیده شده به کمیته حسابرسی ارائه شود.”
گزارش باتون (فرانسه)، سپتامبر 2002
مسائل نظام راهبری
گفتگوهای مستمر باید میان کمیته حسابرسی و حسابرسان مستقل وجود داشته باشد. کمیته حسابرسی اثربخشی فرآیند حسابرسی صورتهای مالی را ارزیابی و درباره آن اظهارنظر میکند. همچنین، کمیته باید نظرات و دیدگاههای حسابرس مستقل درباره سیستم کنترل‌ها و نظام راهبری شرکت را جویا شود.
در نتیجه حسابرسی صورتهای مالی، حسابرسان مستقل اغلب پیشنهادهایی را برای بهبود عملیات واحد تجاری و کنترلهای داخلی آن ارائه می‌نمایند. کمیته حسابرسی باید از مدیریت بخواهد تا درباره هرگونه پیشنهادهای مهم دریافتی از حسابرسان مستقل و برنامه‌هایش برای پاسخ به آنها گزارش دهد. همچنین، کمیته حسابرسی باید درباره اینکه آیا پیشنهادات و توصیه‌های ارائه شده در دوره قبل، به اجرا درآمده است یا خیر، از مدیریت پرس‌وجو کند.
همچنین، حسابرسان ممکن است درباره ساختار و فرآیند نظام راهبری شرکت دیدگاهها و نظراتی داشته باشند. رویه خوب برای کمیته حسابرسی، دعوت از حسابرسان مستقل برای اظهارنظر در خصوص موارد زیر است:
• نحوه کار کمیته و چگونگی پیگیری و برخورد آن نسبت به مسائل مهم،
• تنوع و میزان تجربیات اعضای کمیته حسابرسی و هیئت مدیره،
• میزان پاسخگویی شرکت و هیئت مدیره آن به توصیهها و درخواست‌ها، و
• میزان اثربخشی فرآیند نظام راهبری از دیدگاه حسابرسان مستقل.
وظایف کمیته حسابرسی
از حسابرسان خود چه انتظاراتی باید داشت؟
معمولاً حسابرسان مستقل گزارش‌هایی را برای کمیته حسابرسی در ارتباط با حسابرسی صورتهای مالی سالانه تهیه و ارائه می‌کنند. این گزارشها ممکن است در مقاطع زمانی مختلف سال، متناسب با پیشرفت کار حسابرسی ارائه شود. گزارشهای مذکور می‌تواند به شکل‌های مختلف ارائه شود – در قالب گزارش مکتوب حاوی تمام مسائل مهم مربوط، به صورت مجموعه مطالب قابل بحث در جلسات، به شکل ارائه، یا به صورت گزارش شفاهی. محتوای گزارشها، به اقتضای شرایط و موقعیتها، متفاوت خواهد بود. فهرست زیر حاوی موضوعاتی است که معمولاً حسابرسان مستقل بر اساس استاندارد بین‌المللی حسابرسی (IAS) شماره 260 با عنوان “انتقال مسائل حسابرسی به ارکان نظام راهبری” گزارش می‌کنند:
• رویکرد عمومی و دامنه کلی حسابرسی، شامل هرگونه محدودیت مورد انتظار حاکم بر حسابرسی، یا هرگونه الزامات اضافی.
• انتخاب یا تغییرات رویه‌های مهم حسابداری که تاثیر با اهمیتی بر صورتهای مالی واحد تجاری دارد.
• تاثیر بالقوه هر یک از ریسکهای با اهمیت بر صورتهای مالی، نظیر دعاوی مطرح شده علیه شرکت که در حال حاضر توسط دادگاه در جریان رسیدگی بوده و افشای آن در صورتهای مالی الزامی است.
• تعدیلات حسابرسی، اعم از تعدیلات ثبت شده یا ثبت نشده توسط شرکت، که اثر با اهمیتی بر وضعیت مالی واحد تجاری دارد.
• ابهامات بااهمیت مرتبط با رویدادها و شرایطی که ممکن است متضمن تردید قابل ملاحظه بر توانایی واحد تجاری در تداوم فعالیت خود باشد.
• موارد عدم توافق با مدیریت درباره مسائلی که، به تنهایی یا در مجموع، می‌تواند بر صورتهای مالی واحد تجاری یا گزارش حسابرسان مستقل تاثیر بااهمیتی داشته باشد. این موارد باید در برگیرنده نتایج مرتبط با این مسائل (حل و فصل شدن یا نشدن) و میزان اهمیت آنها باشد.
• تغییرات مورد انتظار در گزارش حسابرسان مستقل.
• سایر موضوعات قابل توجه ارکان نظام راهبری، شامل نقاط ضعف بااهمیت کنترلهای داخلی، مسائل مربوط به درستکاری مدیریت، و تقلباتی که مدیریت به نحوی در آنها درگیر بوده است.
• هرگونه موضوعات دیگری که در قرارداد حسابرسی مورد توافق قرار گرفته است.
همچنین، حسابرسان ممکن است بطور رسمی درباره مسائل دیگری، نظیر الزامات مقرر در قوانین یا مقررات، گزارش‌هایی را به کمیته حسابرسی ارائه نمایند.
حسابرسان داخلی
مطالعه موسسه حسابرسی پرایس واترهاوس کوپرز (PWC) در خصوص شرکتهای بزرگ اروپایی نشان می‌دهد که 88 درصد شرکتهای مورد بررسی دارای واحد حسابرسی داخلی بوده و در اکثر موارد، کمیته حسابرسی دامنه کارها و فعالیتهای حسابرسان داخلی را بررسی و تصویب کرده است.
وظایف کمیته حسابرسی
حسابرسان داخلی به کمیته حسابرسی در ایفای مسئولیتهایش، به خصوص در حوزه بررسی و ارزیابی کنترلهای داخلی، تقلب‌ها و سایر رسیدگی‌های داخلی کمک می‌کنند. به منظور اثربخشی بیشتر، واحد حسابرسی داخلی نیازمند پشتیبانی مدیریت و هیئت مدیره است. حسابرسان داخلی باید همواره با کمیته حسابرسی ارتباط باز و بدون هیچگونه محدودیتی به آن دسترسی داشته باشند.
چنانچه شرکتی فاقد واحد حسابرسی داخلی باشد، کمیته حسابرسی باید این موضوع را مدنظر قرار دهد که آیا ایجاد واحد حسابرسی داخلی به نفع شرکت است یا خیر.
مدیر حسابرسی داخلی باید حداقل هر سال یکبار به صورت خصوصی با کمیته حسابرسی نشست داشته باشد و در صورت لزوم، برای حضور در جلسات کمیته حسابرسی دعوت شود.
فعالیتها و ساختار سازمانی
کمیته حسابرسی به شناخت و درک روشنی از فعالیتها، وظایف و ساختار سازمانی حسابرسی داخلی نیاز دارد. برای کسب چنین شناختی، باید اطلاعاتی از منابع مختلف، از جمله منابع زیر گردآوری شود:
وظایف کمیته حسابرسی
• منشور واحد حسابرسی داخلی، نمودار سازمانی، و طرح حسابرسی داخلی (که باید دربرگیرنده ارزیابی شمای کلی ریسک سازمان باشد)،
• گزارشهای مربوط به فعالیتهای حسابرسی داخلی در هر دوره، که شامل فهرست پروژه‌های تکمیل شده، پروژه‌های در جریان پیشرفت، و یافته‌های حسابرسی داخلی است،
• شرح فرآیند حصول اطمینان نسبت به این که آیا مدیریت اقدامات اصلاحی مناسبی را در رابطه با پیشنهادات ارائه شده در گزارشهای حسابرسی داخلی انجام داده است یا خیر،
• اطلاعات مرتبط با منابع کنونی واحد حسابرسی داخلی، و
• طرحهای مربوط به استخدام و آموزش کارکنان.
توانمندی‌ها و منابع حسابرسی داخلی
کمیته حسابرسی باید توجه خود را به توانمندیهای واحد حسابرسی داخلی و کافی بودن منابع آن متمرکز کند. کمیته حسابرسی می‌تواند کیفیت واحد حسابرسی داخلی را از طریق تعیین موارد زیر ارتقا دهد:
• آیا حسابرسان داخلی از بیطرفی لازم برخوردارند؟
وظایف کمیته حسابرسی
• آیا حسابرسان داخلی به نحو کافی آموزش دیده‌اند؟ (شرکت باید فضای مناسبی را فراهم کند تا حسابرسان داخلی بتواند از آموزش حرفه‌ای مستمر بهره‌مند شوند.)
• آیا حسابرسان داخلی با موضوعات و فناوری جدید آشنایی کافی و مناسب دارند؟ (برای مثال، چنانچه بخش قابل ملاحظه عملیات شرکت به صورت کامپیوتری است، یا عملیات آن به شدت به تجارت الکترونیک وابسته می‌باشد، حسابرسان داخلی باید مهارتهای لازم در این‌گونه زمینه‌ها را برای درک کنترل داخلی حاکم بر عملیات شرکت کسب کنند.)
• آیا حسابرسان داخلی به لحاظ آموزش حرفه‌ای و تجربه کاری واجد شرایط مناسب هستند یا خیر؟ (شرکت باید حسابرسان داخلی را به عضویت در انجمن‌های حرفه‌ای و در صورت لزوم کسب گواهینامههای حرفه‌ای تشویق و ترغیب نماید.)
• آیا حسابرسان داخلی از لحاظ مالی به نحو مناسب در داخل سازمان تامین می‌شوند یا خیر؟
کمیته حسابرسی باید کفایت اندازه و مهارت واحد حسابرسی داخلی را در پرتو محیط تجاری که شرکت در آن فعالیت میکند، مورد توجه قرار دهد. ویژگی‌ها و خصوصیات مهم می‌تواند تجربه در حوزه سیستم‌ها و کامپیوتر، تجربه در فعالیتهای خزانه‌داری و در صورت لزوم، مهارت زبان خارجی را شامل شود.
همچنین کمیته حسابرسی باید در قبال بررسی و موافقت با انتصاب، جایگزینی و عزل مدیر حسابرسی داخلی مسئولیت‌پذیر باشد.
وظایف کمیته حسابرسی
اثربخشی حسابرسی داخلی
کمیته حسابرسی باید به ارزیابی این موضوع بپردازد که آیا شرکت به طور کامل از مهارتهای حسابرسی داخلی استفاده، و به نحو مقتضی از آن حمایت میکند یا خیر. برخی از سوالاتی که در این زمینه باید پرس‌وجو شود، به شرح زیر است:
• آیا حسابرسی داخلی در شرکت از جایگاه مناسب برخوردار است؟ آیا فعالیتها و سیستمهای اطلاعاتی و کنترل شرکت به طور مستمر توسط حسابرسان داخلی بررسی می‌شود؟
• آیا حسابرسی داخلی از لحاظ انواع مهارتها و تامین مالی، از منابع کافی برخوردار است؟
• آیا در صورت برون‌سپاری حسابرسی داخلی، وظایف آن بهتر انجام خواهد شد؟
• نحوه تدوین برنامه‌های حسابرسی داخلی چگونه است؟
• آیا حسابرسی داخلی حوزه‌های با اهمیت را به منظور شناسایی ریسکهای مالی و عملیاتی حاکم بر کسب و کار واحد تجاری، مورد رسیدگی قرار می‌دهد؟
• آیا شرکت بر اساس توصیه‌های حسابرسی داخلی اقدام میکند و بر تغییرات ایجاد شده نظارت می‌شود؟
• آیا حسابرسان داخلی با حسابرسان مستقل و کارکنان شرکت که در فرآیند مدیریت ریسک درگیر هستند، دارای رابطه کاری اثربخش می‌باشند؟
برون‌سپاری در حال تبدیل شدن به یک رویه عمومی برای بسیاری از شرکتهاست. این امر زمینه دستیابی به دامنه وسیعی از مهارتها که یک واحد حسابرسی داخلی کوچک و سنتی فاقد آن است، را فراهم میکند و می‌تواند راه حلی در قبال مشکلات پیش‌آمده برای شرکتها در تمام ابعاد در ارتباط با حوزه‌هایی نظیر فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک باشد. ارتقای استقلال حسابرسان داخلی از مدیریت عملیاتی شرکت از دیگر مزیتهای برون‌سپاری حسابرسی داخلی برای برخی شرکتها محسوب می‌شود.
وظایف کمیته حسابرسی
رویکرد افراطی‌تر برای ارزیابی واحد حسابرسی داخلی، روش الگوبرداری است. این امر مستلزم بررسی مستقل فعالیتهای واحد حسابرسی داخلی می‌باشد، که به عنوان مبنایی برای محک‌زنی فعالیتهای آن در مقابل واحدهای حسابرسی داخلی مشابه استفاده می‌شود. این‌گونه بررسی‌ها می‌تواند اثربخشی واحد حسابرسی داخلی را از طریق شناسایی اقدامات ضروری برای اطمینان‌بخشی نسبت به برآورده‌شدن نیازهای آتی بهبود بخشد.
برقراری ارتباط و گزارشگری
نظارت اثربخش بر فرآیند گزارشگری مالی مستلزم آن است که کمیته حسابرسی تعامل قابل ملاحظه‌ای با مدیریت داشته باشد و سوالهایی را از مدیریت پرس‌و جو، و پاسخ‌های معقولی را برای سوالهای خود کسب کند.
همچنین، کمیته حسابرسی در خصوص گزارش فعالیتهای خود به هیئت مدیره، وظایفی را برعهده دارد.
تعامل با مدیریت
به منظور امکان مشارکت سازنده در پیشبرد امور واحد تجاری، اعضای کمیته حسابرسی باید درک خوبی از عملیات شرکت داشته باشند. گفتگوی منظور و پرمعنی با مدیریت، در بهبود درک کمیته حسابرسی موثر خواهد بود. موضوعاتی که ممکن است کمیته حسابرسی در خصوص آنها مطالبی را از مدیریت فراگیرد، به شرح زیر است:
• ارزیابی مدیریت از ریسکهای تجاری که شرکت با آنها مواجه است و برنامه‌های تدوین شده برای واکنش به ریسکهای مذکور.
• مسائل جاری تاثیرگذار بر صنعتی که شرکت در آن فعالیت میکند (برای مثال، مسائل مقرراتی و اطلاعات درباره محیط رقابتی).
وظایف کمیته حسابرسی
• تاثیر قانون جدید مالیات یا سایر مقررات جدید بر شرکت.
• محیط حقوقی، شامل وضعیت دعاوی مطرح شده و وضعیت تعهدات مربوط به محصولات و مسائل زیست محیطی و ذخیره تضمین محصولات.
• فعالیتهای خزانه‌داری شامل مدیریت موجودی نقد، بودجه، معاملات ارزی، و استفاده از ابزارهای مالی جدید یا غیرمعمول.
• رویه‌های جبران خدمات کارکنان، روشهای ارزیابی عملکرد مدیران و واحدها، و کنترلهای مربوط به قرارداد با کارکنان موقت و قراردادی.
• پوشش بیمه‌ای مدیران ارشد و میانی.
بهبود در تصمیم‌گیری‌ها
تجربه موسسه حسابرسی پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) از گفتگو با شرکتها درباره کمیته‌های حسابرسی آنها حاکی از آن است که کمیته حسابرسی تا حد زیادی به ارتقای کیفیت اطلاعات مالی و مدیریتی ارائه شده به هیئت مدیره کمک میکند. این امر، باید به نوبه خود به بهبود تصمیم‌گیری‌ها در شرکت منجر شود.
در برخی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس، به خصوص شرکتهای کوچکتر این نگرانی وجود دارد که کمیته حسابرسی به افزایش تقاضا برای منابع مدیریت و در نتیجه افزایش هزینه‌ها منجر شود. به علاوه، نگرانی اندکی نیز وجود دارد که ایجاد کمیته‌های حسابرسی، یک رده غیرضروری به ساختار مدیریت اضافه کند، یا بوروکراسی اضافی و ناخواسته ایجاد نماید.
وظایف کمیته حسابرسی
باور بر این است که درباره چگونگی اعمال الزامات درباره ترکیب کمیته حسابرسی در شرکتهای کوچک، باید انعطاف‌پذیری وجود داشته باشد. ممکن است وجود اعضای غیرموظف هیئت مدیره در کمیته‌ها علیرغم عدم استقلال کامل آنها قابل قبول باشد، مشروط بر اینکه این موضوع برای سهامداران روشن شده باشد. اما، این امر به مفهوم آن نیست که شرکتهای کوچک باید از الزام داشتن کمیته حسابرسی معاف شوند.
شرکتهای جدید در حال رشد در مقایسه با شرکتهای بزرگتر و رشد یافته، اغلب نیاز بیشتری به تجربه و توصیه‌های کمیته حسابرسی دارند. شرکتهای جوانتر، معمولاً کمتر از سیستمهای خبره مدیریت ریسک و کنترلهای داخلی قوی بهره‌مند هستند و بیشتر از رویه‌های حسابداری متهورانه استفاده می‌کنند.
معمولاً اعتقاد بر این است که فواید راه‌اندازی مناسب کمیته حسابرسی مهمتر از ملاحظات هزینه و منابع مدیریت است.
مسئولیتهای گزارشگری
کمیته‌های حسابرسی – که با تفویض اختیار عمل می‌کنند – دارای وظایفی برای گزارش فعالیتهای خود به هیئت مدیره هستند. در برخی کشورها، همچنین کمیته‌ها در قبال گزارش به سهامداران، التزام رسمی دارند.
هیئت مدیره
شکل، جزئیات، و تناوب گزارشهای کمیته حسابرسی به هیئت مدیره متفاوت است. به عنوان مثال، ممکن است هیئت مدیره از کمیته حسابرسی بخواهد درباره بررسی جامع کنترلهای داخلی گزارش دهد. گزارشهای مذکور باید حاوی خلاصه کلیات فعالیتهای کمیته حسابرسی برای دوره مربوطه و یک سری توصیهها باشد. ترجیحاً گزارشهای کمیته به صورت مکتوب ارائه می‌شود.
وظایف کمیته حسابرسی
کمیته حسابرسی باید هنگام تهیه گزارش، منشور خود را به عنوان یک رهنمود مدنظر قرار دهد. چنانچه کمیته حسابرسی قصد داشته باشد پیشنهاداتی را مبنی بر اقدام اساسی توسط هیئت مدیره ارائه دهد، باید اطمینان حاصل کند که اعضای هیئت مدیره، دارای وقت کافی جهت ملاحظه این پیشنهادها و انجام اقدامات پیشنهادی هستند.
سهامداران
هر روز بر تعداد کشورهایی که کمیته حسابرسی را به ارائه گزارش به سهامداران به نمایندگی از سوی هیئت مدیره ملزم می‌کنند، افزوده می‌شود. گزارش رئیس کمیته حسابرسی به مجمع عمومی سالیانه، یا گنجاندن خلاصه فعالیتهای کمیته حسابرسی به عنوان بخشی از گزارش سالیانه، نمونه‌ای از این الزامات است. در ایالات متحده آمریکا، نامه کمیته حسابرسی باید در گزارش سالیانه یا بیانیه وکالتنامه گنجانده شود. اتحادیه اروپا پیشنهاد کرده است که شرکتهای پذیرفته شده در بورس باید بیانیه نظام راهبری شرکت را در گزارش سالیانه خود به سهامداران ارائه نمایند.
رویه خوب، ارائه اطلاعاتی در گزارش سالیانه درباره سازمان کمیته حسابرسی و اعضای آن، منشور و مسئولیتهای آن، و فعالیتهای اصلی کمیته در طول سال می‌باشد.
فهرست مطالب پیشنهادی در این خصوص به شرح صفحه بعد می‌باشد. این اطلاعات می‌تواند در بخشی از گزارش سالیانه که با نظام راهبری شرکت ارتباط دارد، گنجانده شود.
باز کردن کانالهای ارتباطی با سهامداران، زیربنای اصلی رشد این افکار است که کمیته حسابرسی باید نقش بسیار فعالی را در ترغیب شفافیت بیشتر در اطلاعات مالی گزارش شده به بازار ایفا کند.
وظایف کمیته حسابرسی
“شفافیت بیشتر درباره کار کمیته حسابرسی منجر به اطمینان بیشتر سهامداران و سایر استفاده‌کنندگان گزارشهای مالی خواهد شد”
نایب رئیس انجمن حسابداران خبره انگلستان
آوریل 2002
رئوس مطالب گزارش فعالیتهای کمیته حسابرسی در گزارش سالیانه شرکت به سهامداران
موارد ارائه شده در زیر، شامل فهرست مطالب پیشنهادی است.
سازمان و نقش کمیته حسابرسی
1. ترکیب کمیته حسابرسی
– اعضا و دبیر – نام و انتصاب (می‌تواند در برگیرنده بیوگرافی کوتاه نیز باشد)
– تایید این موضوع که اعضای کمیته طبق الزامات (کمیسیون بورس و اوراق بهادا (SEC) یا سایر مقررات ملی) حائز شرایط استقلال می‌باشند.
– فرآیند انتصاب
– ویژگی‌ها، تخصص و تجربه مربوط به هر یک از اعضا
وظایف کمیته حسابرسی
2. نقش کمیته حسابرسی
– مسئولیتهای اصلی کمیته حسابرسی
– منشور کمیته حسابرسی و هرگونه تغییرات انجام شده در آن
3. منابع
– هرگونه منابع قابل دسترس کمیته حسابرسی
4. پاداش اعضای کمیته حسابرسی
– سیاستهای پاداشی مرتبط با اعضای کمیته حسابرسی
فعالیتهای اصلی کمیته در طول سال
5. جلسات
– تعداد جلسات و حاضرین
– دستور کار جلسات
6. گزارش مالی
– شرح فعالیتهای انجام شده در خصوص نظارت بر درست بودن گزارشهای مالی
– تایید این موضوع که کمیته حسابرسی، صورتهای مالی و اظهارات مدیریت را مورد بررسی قرار داده و آنها را با مدیریت و حسابرسان مستقل به بحث گذاشته است.
– تایید این موضوع که کمیته حسابرسی سایر موضوعاتی که بحث درباره آنها طبق قوانین و مقررات مربوط الزامی بوده، با حسابرسان مستقل مورد بحث قرار داده است.
– توصیه‌های کمیته به هیئت مدیره درباره اینکه آیا هیئت مدیره صورتهای مالی حسابرسی شده را تصویب کند یا خیر.
7. مدیریت ریسک و کنترلهای داخلی
– شرحی درباره بررسی کمیته در خصوص سیستمهای مدیریت ریسک و کنترل داخلی شرکت و همچنین تاثیر آنها بر گزارشگری مالی.
8. حسابرسان مستقل
– روشهای اتخاذ شده برای بررسی استقلال حسابرسان مستقل، شامل هرگونه سیاستهایی درباره ارائه خدمات حسابرسی و غیرحسابرسی.
وظایف کمیته حسابرسی
– تایید این موضوع که کمیته حسابرسی از حسابرسان مستقل درباره استقلال آنها نامه کتبی دریافت کرده، و با حسابرسان درباره استقلال آنها از شرکت و مدیریت بحث کرده است.
– شرحی درباره نظارت کمیته بر فرآیند حسابرسی، و تایید این موضوع که عملکرد حسابرسان مستقل توسط کمیته حسابرسی مورد بررسی قرار گرفته است.
– توصیه‌های کمیته حسابرسی به هیئت مدیره درباره انتصاب حسابرسان و، در صورت لزوم، فرآیند اتخاذ شده برای انتخاب حسابرسان جدید.
9. حسابرسی داخلی
– هرگونه بررسی انجام شده در خصوص برنامه‌ها و کارهای واحد حسابرسی داخلی. چنانچه حسابرسی داخلی انجام نمی‌شود، بیان نقطه‌نظرهای کمیته در خصوص اینکه آیا نیازی به حسابرسی داخلی وجود دارد یا خیر.
– شرح نظارت کمیته بر وظایف حسابرسی داخلی و این که آیا عملکرد آن مورد بررسی قرار گرفته است یا خیر.
حفظ و اندازه‌گیری اثربخشی
حفظ کیفیت بررسی‌های کمیته حسابرسی و اثربخشی نظارت بر مسائل مالی، مستلزم آن است که کمیته بطور مستمر به موارد زیر توجه کند:
• درک مسائل تجاری
• برقراری ارتباط منظم با مدیریت و حسابرسان
• آموزش مستمر مورد نیاز اعضای کمیته
• ارزیابی عملکرد کمیته
وظایف کمیته حسابرسی
الزامات کسب درک مناسب از مسائل تجاری، و برقراری ارتباط و تعامل با مدیریت و حسابرسان، در قسمت‌های قبلی این نوشتار مورد بحث واقع شد. این قسمت بر حوزه‌های آموزش و ارزیابی عملکرد تاکید دارد.
نیازهای آموزشی
اعضای کمیته حسابرسی باید دانش و مهارتهای خود را بر مبنایی منظم حفظ کنند و آموزشهای اضافی باید برای کمیته تدارک دیده شود. موضوعاتی که ممکن است آموزش آنها برای کمیته حسابرسی سودمند باشد، به شرح زیر است:
• مدیریت مالی و ریسک
• عملیات و کنترلهای خزانه‌داری
• تحولات حسابداری و گزارشگری شرکتها
• الزامات قانونی لازم‌الاجرا توسط شرکت، شامل قانون شرکتها
• تحولات در روندهای صنعت، سیاستهای کلی و نظام راهبری شرکتها
وظایف کمیته حسابرسی
حسابرسان مستقل باید رهنمودهایی را در خصوص تحولات حسابداری و حسابرسی ارائه کنند، مگر در مواردی که چنین موضوعاتی قبلاً توسط مدیریت مدنظر قرار گرفته باشد. سایر الزامات می‌تواند از طریق حضور در دوره‌ها و سمینارهای خارج از شرکت تحقق یابد.
بر اساس اظهارنظرهای دریافتی از مسئولین شرکتها، مدیریت ریسک مالی (به خصوص عملیات خزانه‌داری و تاثیر بالقوه ابزارهای مالی پیچیده) و تغییرات در استانداردهای حسابداری (به ویژه زمانی که تمام یا بسیاری از استانداردها به طور همزمان تغییر پیدا می‌کنند)، دو حوزه‌ای هستند که اطلاعات و آموزش در آنها می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.
“کمیته حسابرسی باید به این موضوع آگاه باشد که حفظ صلاحیت حرفه‌ای مستلزم آگاهی مستمر از تحولات و بهترین رویه‌های حسابداری، حسابرسی و کنترلهای داخلی، از جمله بیانیه‌های رسمی ملی و بین‌المللی است”
بانک سرمایه‌گذاری اروپا – فوریه 2002
وظایف کمیته حسابرسی
ارزیابی عملکرد
بیانیه‌های رسمی اخیر درباره نظام راهبری شرکتها به نیاز برای هیئت مدیره و کمیته‌های هیئت مدیره برخوردار از افراد حرفه‌ای سطح بالا تاکید ورزیده‌اند. این امر نه تنها آموزش بیشتر، بلکه ارزیابی عملکرد بر مبنایی منظم را نیز توصیه میکند.
ارزیابی می‌تواند در سطح بررسی عملکرد هر یک از اعضای کمیته، و ارزیابی اثربخشی کل کمیته صورت پذیرد.
بررسی عملکرد می‌تواند به صورت خود ارزیابی یا از طریق بررسی مستقل انجام شود. در خصوص بررسی عملکرد کل کمیته، انجام این کار از طریق اشخاص بیرونی سودمند واقع شود. دیدگاههای حسابرسان مستقل می‌تواند به کمیته در ارزیابی عملکرد خود کمک کند.
هر فرآیندی برای ارزیابی عملکرد موفقیت‌آمیز نخواهد بود، مگر اینکه اقدامات برنامه‌ریزی شده برای بهبود حوزه‌های شناسایی شده اجرا شود.
وظایف کمیته حسابرسی
عملکرد فردی اعضا
رئیس کمیته حسابرسی یا هیئت مدیره باید به طور ادواری عملکرد هر یک از اعضای کمیته را بررسی کند. موارد قابل توجه در بررسی عملکرد هر یک از اعضای کمیته حسابرسی به شرح زیر است:
• دانش و شناخت از کسب و کار
• تخصص در امور خاص
• بیطرفی و استقلال
• درک وظایف و مسئولیتهای کمیته
• میزان اشتیاق به صرف وقت جهت آماده شدن برای جلسات
• حضور در جلسات
عملکرد جمعی
به منظور ارزیابی اثربخشی، کمیته باید به طور ادواری (برای مثال، سالانه) آنچه را که انجام داده و چگونگی ایفای مسئولیتهای خود را ارزیابی نماید. یکی از راههایی که کمیته می‌تواند خود را ارزیابی کند، بررسی مطابقت فعالیتهای انجام شده توسط کمیته با منشور آن می‌باشد. نتیجه این ارزیابی می‌تواند در هیئت مدیره بحث شود. از جمله مسائلی که باید مورد توجه قرار گیرند، می‌توان به ترکیب کمیته حسابرسی، نحوه اداره جلسات، فعالیتها، و روابط با حسابرسان و مدیریت اشاره نمود.
وظایف کمیته حسابرسی
همچنین کمیته‌های حسابرسی باید از فرصت الگوبرداری از کمیته‌های حسابرسی شرکتهای مشابه در فعالیتها و رویه‌های سازمانی استفاده نمایند. کنفرانس‌ها و سمینارها فراهم‌کننده فرصتی برای برقراری ارتباط با دیگران و کسب تجربه از آنها می‌باشد.
اکنون رهنمود مفیدی برای ارزیابی فعالیتهای کمیته حسابرسی در دسترس می‌باشد. در صفحات بعد، رهنمود پیشنهادی برای برنامه کاری کمیته و خود ارزیابی آن ارائه می‌شود. رهنمود مشابهی نیز در گزارش موسسه حسابرسی پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) برای بنیاد تحقیقات انجمن حسابرسان داخلی آمریکا با عنوان “بهبود عملکرد کمیته حسابرسی: بهترین اقدامات” ارائه شده است.
راهنمای برنامه کاری و خود ارزیابی کمیته حسابرسی:
آیا کمیته حسابرسی شما مناسب است؟
این راهنما می‌تواند به صورت ادواری توسط کمیته حسابرسی به منظور تعیین نحوه ایفای اثربخش مسئولیتهای خود به کار گرفته شود. این راهنما جنبه‌های رویه خوب مورد بحث دراین نوشتار را تکرار میکند و نشان می‌دهد که در هر مرحله چه کسی باید با کمیته در تعامل باشد.
همچنین راهنمای مذکور شامل طرح کاری است که می‌تواند در هر سال تکمیل شود. ستون عطف بیانگر این است که هر یک از اقدامات به چه بخشی از منشور کمیته حسابرسی که در صفحه‌های 14 تا 18 ارائه شده، مربوط می‌باشد.
به منظور بکارگیری راهنمای مذکور، باید مشخص شود که آیا هر یک از رویهها در حوزه‌های مشخص در حال حاضر اعمال می‌شود؟ (بلی یا خیر). همچنین در صورت لزوم، باید گامهای لازم برای پیگیری پیموده شود.
وظایف کمیته حسابرسی
عطف به منشور شرح کار/رویه طرف مقابل آیا در حال حاضر این کار انجام می‌شود؟
بله/خیر/مورد ندارد مراحل پیگیری لازم
1-2
اختیارات
تفویض اختیار به کمیته حسابرسی جهت انجام فعالیتها چارچوب مشخص هیئت مدیره
4-2 دسترسی بدون محدودیت به مدیران، کارکنان و اطلاعات مربوط مدیریت
5-2
6-2 تفویض اختیار برای وضع روش‌ها جهت پرداختن به دغدغه‌های کارکنان و شکایتهای دریافتی توسط شرکت در خصوص مسائل حسابداری، کنترلهای داخلی و حسابرسی هیئت مدیره
7-2
6-2 تفویض اختیار از سوی هیئت مدیره برای انتصاب، تعیین حق‌الزحمه، تغییر حسابرس مستقل و نظارت بر کار وی و همچنین تایید خدمات غیرحسابرسی
– سازمان – عضویت
بررسی تجربه و مهارت اعضای کمیته حسابرسی به منظور حصول اطمینان از حفظ تعادل مناسب هیئت مدیره/ رئیس کمیته حسابرسی
1-3
انتصاب اعضای کمیته توسط هیئت مدیره یا کمیته انتصابات هیئت مدیره
2-3 تناسب اندازه کمیته با سازمان هیئت مدیره
2-3 انتخاب [اکثریت]/ [تمام] اعضای کمیته مطابق الزامات و مقررات از میان مدیران مستقل هیئت مدیره
4-3
5-3 تناسب تجربه و ویژگی‌های اعضای کمیته با وظایف کمیته شامل توانایی فهم صورتهای مالی و عضویت حداقل یک نفر متخصص حسابداری یا مالی در کمیته. هیئت مدیره/رئیس کمیته حسابرسی
6-3 صرف وقت کافی جهت امور کمیته توسط اعضا هیئت مدیره
8-3
9-3
سازمان – جلسات
تنها اعضای کمیته حق حضور در جلسات را دارند. در صورت لزوم، مدیریت ارشد و حسابرسان داخلی و مستقل به کمیته دعوت می‌شوند.
10-3
11-3 کمیته به طور منظم جلسات عادی و در صورت نیاز، جلسات فوق‌العاده برگزار می‌نماید. (برگزاری حداقل 3 یا 4 جلسه مناسب است.)
12-3 دستور جلسات و مستندات مربوط با فاصله زمانی مناسب قبل از برگزاری جلسات تهیه و در اختیار اعضا قرار می‌گیرد، به نحوی که اعضا فرصت کافی جهت آماده شدن برای جلسات داشته باشند. دبیر کمیته
13-3 صورتجلسات کمیته به موقع در اختیار اعضای هیئت مدیره، کمیته حسابرسی (و در صورت لزوم، حسابرسان داخلی و مستقل) قرار می‌گیرد. دبیر کمیته
14-3 شرکت رئیس یا یکی دیگر از اعضای کمیته در جلسه هیئت مدیره که در آن صورتهای مالی تصویب می‌شود. هیئت مدیره/رئیس کمیته
15-3 شرکت اعضای کمیته در تمام جلسات
16-3 برگزاری جلسات منظم توسط کمیته با وکیل حقوقی شرکت وکیل حقوقی
– برخورداری اعضای جدید کمیته از آموزشهای لازم و اطلاعات کافی در خصوص فعالیتهای شرکت به منظور ایفای مسئولیتهای خود به نحو اثربخش رئیس کمیته/دبیر کمیته
– برخورداری کمیته از منابع کافی به منظور ایفای مسئولیتهای خود رئیس کمیته
1-4 کنترلهای داخلی
ارزیابی “فرهنگ کنترلی” حاکم بر موسسه که توسط مدیریت ایجاد شده
2-4
3-4 درک سیستمهای کنترل استقرار یافته توسط مدیریت جهت تصویب معاملات، ثبت داده‌ها و مطابقت صورتهای مالی با استانداردها و الزامات مربوطه مدیریت
4-4 ملاحظه این موضوع که آیا توصیه‌های انجام شده توسط حسابرسان داخلی و مستقل در زمینه کنترلهای داخلی جرا شده است یا خیر. مدیریت
5-4 ارزیابی نحوه بررسی کفایت کنترلهای حاکم بر پردازش الکترونیکی داده‌ها و امنیت کامپیوتری توسط مدیریت مدیریت/دایره فناوری اطلاعات
6-4 گزارشگری مالی
وظایف کمیته حسابرسی
بررسی حوزه‌های دارای بیشترین ریسک مالی و نحوه برخورد مدیریتت با این حوزه‌ها مدیریت/ خزانه‌داری
7-4 بررسی مسائل با اهمیت حسابداری و گزارشگری و درک تاثیر آنها بر صورتهای مالی مدیریت/ حسابرسان مستقل
8-4 نظارت بر فرآیند گزارشگری مالی ادواری و بررسی صورتهای مالی میاندورهای، صورتهای مالی سالانه و اطلاعیه‌ها قبل از انتشار آنها
9-4 بررسی فرایند مدیریت در خصوص حصول اطمینان از سازگاری اطلاعات ارائه شده در گزارشهای تحلیلگران و اطلاعیه‌های منعکس شده در رسانه‌ها با اطلاعات مالی منتشر شده مدیریت
10-4 برگزاری جلسات با مدیریت و حسابرسان مستقل در خصوص بررسی صورتهای مالی و نتایج حسابرسی مدیریت/حسابرسان مستقل
11-4 حصول اطمینان نسبت به این که مغایرتهای با اهمیت اصلاح شده و اصلاح شده، موارد عدم توافق با مدیریت و رویه‌های اساسی حسابداری با حسابرسان مستقل مورد بحث واقع شده است. حسابرسان مستقل
12-4 حصول اطمینان نسبت به این که اطلاعات توصیفی مندرج در سایر بخشهای گزارش سالانه قابل فهم است و با اطلاعات صورتهای مالی سازگار می‌باشد. مدیریت/ حسابرسان مستقل
– مطالعه و ارزیابی تایید‌یه‌های مربوط به ارائه صورتهای مالی که توسط مدیریت به حسابرسان مستقل داده می‌شود. حسابرس مستقل
13-4 رعایت قوانین و مقررات
بررسی رویه‌های مدیریت در خصوص نظارت بر رعایت قوانین و مقررات توسط شرکت مدیریت
14-4 آگاهی از مسائل جاری مربتط با رعایت قوانین و مقررات موثر بر صورتهای مالی شرکت و بررسی آنها مدیریت/وکیل حقوقی
16-4 بررسی یافته‌های حاصل از رسیدگی‌های انجام شده توسط مراجع نظارتی
وظایف کمیته حسابرسی
17-4
19-4 حسابرسی مستقل
بررسی ویژگی‌ها، عملکرد و حق‌الزحمه حسابرسان مستقل و ارائه توصیه‌های لازم به هیئت مدیره درباره انتصاب حسابرسان حسابرسان مستقل
18-4 ارزیابی استقلال حسابرسان مستقل و هرگونه تضاد منافع بالقوه حسابرسان مستقل
20-4 بررسی دامنه رسیدگی‌ها و رویکرد حسابرسی پیشنهادی توسط حسابرسان مستقل و اخذ دلایل مربوط به تغییرات بعدی در طرح حسابرسی حسابرسان مستقل
21-4 بحث درباره هر یک از مسائل حسابرسی، شامل محدودیت در دامنه حسابرسی و ممانعت از دسترسی به اطلاعات درخواستی حسابرسان مستقل
22-4 بررسی گزارشهای ارائه شده از سوی حسابرسان مستقل به مدیریت و حصول اطمینان از پاسخ مدیریت به این یافته‌ها حسابرسان مستقل/ مدیریت
24-4 برگزاری نشستهای اختصاصی با حسابرسان مستقل به طور منظم حسابرسان مستقل
25-4 بررسی رویه‌های مربوط به تصویب خدمات غیرحسابرسی و ارائه توصیه‌های لازم در این زمینه حسابرسان مستقل
– بررسی میزان اتکای حسابرس مستقل به کار حسارسی داخلی حسابرسان مستقل/ حسابرسان داخلی
– بررسی میزان استفاده از خدمات موسسات حسابرسی دیگر (غیر از حسابرس مستقل شرکت) و درک منطق استفاده از خدمات آنها مدیریت
27-4 حسابرسی داخلی
بررسی فعالیتها و ساختار حسابرسی داخلی و تصویب منشور حسابرسی داخلی حسابرسی داخلی
28-4 بررسی و موافقت با انتصاب، جایگزینی یا برکناری رئیس حسابرسی داخلی مدیریت
30-4 برگزاری نشستهای اختصاصی با رئیس حسابرسی داخلی به طور منظم حسابرسی داخلی
31-4 بررسی یافته‌های با اهمیتت حسابرسی داخلی و حصول اطمینان از پاسخ به موقع مدیریت به یافته‌های مذکور حسابرسی داخلی/ مدیریت
32-4 بررسی طرح حسابرسی داخلی با مدیر حسابرسی داخلی، به ویژه در ارتباط با میزان توجه به سیستمهای کنترلی و فرآیند گزارشگری مالی حسابرسی داخلی
– بررسی وضعیت نیروی کار، آموزش و بودجه واحد حسابرسی داخلی حسابرسی داخلی/ مدیریت
33-4
34-4 مسئولیتهای گزارشگری کمیته
گزارش فعالیتهای کمیته به هیئت مدیره به طور منظم
35-4 حصول اطمینان نسبت به اینکه هر یک از گزارشهای فعالیتهای کمیته بر اساس قانون و ضوابط پذیرش شرکتها در بورس الزامی است.
36-4 ارزیابی عملکرد
ارزیابی ادواری عملکرد فردی هر یک از اعضا و عملکرد کلی کمیته رئیس کمیته
37-4 ارزیابی انجام وظایف تعیین شده در منشور و گزارش به هیئت مدیره هیئت مدیره
38-4 منشور
بررسی منشور کمیته بطور سالانه و بحث درباره تغییرات پیشنهادی در منشور با هیئت مدیره هیئت مدیره
39-4 حصول اطمینان از تصویب/ تصویب مجدد منشور توسط هیئت مدیره هیئت مدیره
پیوست
کمیته‌های حسابرسی: ضوابط اجباری یا اختیاری در 41 کشور بزرگ جهان
آرژانتین
بر اساس مقررات جدید، تشکیل کمیته‌های حسابرسی برای برخی از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اجباری است. مقررات مذکور وظایف کمیته حسابرسی را بیان میکند و الزام می‌نماید که اکثریت اعضای کمیته حسابرسی باید از اعضای غیرموظف مستقل هیئت مدیره باشد. این مقررات از مارس سال 2002 لازم‌الاجرا شده و شرکتها را حداکثر تا 28 می 2004 به تشکیل کمیته حسابرسی ملزم نموده است.
تشکیل کمیته حسابرسی برای 500 شرکت برتر بورس سهام استرالیا (ASX) در اولین سال مالی که بعد از اول ژانویه 2003 شروع می‌شود، اجبار شده است. ساختار، نقش و عملیات کمیته‌ها باید با توصیه‌های مبتنی بر بهترین رویه که از سوی شورای نظام راهبری شرکتهای بورس سهام استرالیا تدوین می‌شود، مطابقت داشته باشد. همچنین این شورا، رهنمود بهترین رویه را برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس جهت تشکیل کمیته حسابرسی ارائه میکند. شرکتهای پذیرفته شده در بورس باید در گزارش سالانه خود موارد انحراف از توصیه‌های مبتنی بر بهترین رویه را شرح دهند و دلایل این انحراف‌ها را بیان کنند.
رهنمود بهترین رویه توصیه میکند که کمیته حسابرسی باید حداقل سه عضو داشته باشد و تمام این اعضا باید از میان اعضای غیرموظف هیئت مدیره انتخاب شوند – اکثر اعضای کمیته باید مستقل باشند، و رئیس کمیته حسابرسی باید از بین اعضای مستقل انتخاب شود و نباید رئیس هیئت مدیره باشد.
اتریش
تشکیل کمیته حسابرسی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اجباری نیست. قانون شرکتها الزام میکند که کمیته هیئت نظارت، جلساتی را برای بررسی مسائل گزارشگری مالی تشکیل دهد. تمام اعضای هیئت نظارت باید جزء مدیران مستقل غیرموظف باشند.
وظایف کمیته حسابرسی
شرکتها می‌توانند به صورت داوطلبانه بر اساس آیین نظام راهبری شرکتها (که اجرای آن اختیاری است) کمیته حسابرسی تشکیل دهند.
بلژیک
هیچگونه الزامی برای تشکیل کمیته حسابرسی توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس وجود ندارد. توصیه‌های غیراجباری توسط بورس سهام بروکسل با الهام از کمیسیون نظام راهبری شرکتها، درباره نحوه انجام فعالیتهای حسابرسی صادر شده است. بر اساس این توصیهها، عضویت در کمیته حسابرسی باید به اعضای غیرموظف هیئت مدیره، با اکثریت مدیران مستقل محدود شود.
قانون نظام راهبری شرکتها که اخیراً به تصویب رسیده است، شرکتها را به تشکیل کمیته‌های حسابرسی مرکب از اعضای هیئت مدیره خود مجاز میکند. در صورت تشکیل کمیته حسابرسی، نقش‌ها و مسئولیتهای آن باید به طور رسمی در اساسنامه شرکت مشخص شود.
برزیل
با وجود اینکه تشکیل کمیته حسابرسی اجباری نیست، قانون شرکتها، شرکتهای سهامی عام را به تشکیل شورای مالی الزام کرده است. این شورا توسط سهامداران به منظور ارزیابی اقدامات هیئت مدیره، بررسی صورتهای مالی و گزارش سالیانه شرکت، انجام اقدامات لازم در صورت وقوع تقلب یا اشتباه منصوب می‌شود.
در سپتامبر 2002، انجمن نظام راهبری شرکتها، ضوابط تجدنظر شده “بهترین رویه نظام راهبری شرکتها” را منتشر نمود، که تشکیل کمیته حسابرسی را برای تمام شرکتها توصیه میکند. اجرای این ضوابط اختیاری است. ضوابط مذکور، فاقد رهنمود تفصیلی در خصوص وظایف، ترکیب و نحوه گزارشگری کمیته می‌باشد.
کانادا
طبق قانون، شرکتهای سهامی عام به تشکیل کمیته حسابرسی با حداقل سه عضو، که اکثر آنها باید از میان اعضای مستقل هیئت مدیره باشند، ملزم شده‌اند. بورس‌های سهام تورنتو و مونترال، ضوابطی را مبنی بر الزام شرکتهای پذیرفته شده در بورس به ارائه “بیانیه رویه‌های نظام راهبری” در گزارش سالیانه یا اطلاعات ادواری صادر نموده‌اند. بیانیه مذکور معمولاً باید شامل بحث درباره کمیته‌های فرعی هیئت مدیره، از جمله کمیته حسابرسی، اختیارات و فعالیتهای آنها باشد.
کمیسیون اوراق بهادار انتاریو انتشار ضوابطی برای نقش و ترکیب کمیته حسابرسی را در سال 2003 در دستور کار خود قرار داده است. انتظار می‌رود این ضوابط مشابه ضوابط کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا و مقررات قانون ساربنز- اکسلی (مصوب 2002) باشد.
شیلی
تشکیل کمیته حسابرسی صرفاً برای بانکها، بر اساس قانون بانکها و ضوابط خاص وضع شده توسط شورای نظارت عالی بر بانکها، الزامی است.
وظایف کمیته حسابرسی
سایر شرکتهای پذیرفته شده در بورس به تشکیل کمیته حسابرسی ملزم نیستند. با این حال، قانون شرکتهای برزگ پذیرفته شده در بورس را به تشکیل کمیته ویژه هیئت مدیره، به منظور بررسی صورتهای مالی قبل از انتشار آن، بررسی گزارش حسابرسی مستقل، رسیدگی به معاملات با اشخاص وابسته، و بررسی سیاستهای اعطای پاداش به مدیران اجرایی ملزم کرده است. هدف اصلی کمیته هیئت مدیره حمایت از حقوق سهامداران جزء می‌باشد و در عمل مسئولیتهای کمیته حسابرسی را ایفا نمی‌کند.
چین
شرکتهای چینی دارای ساختار دو هیئتی شامل هیئت نظارت و هیئت مدیره می‌باشند. بر اساس الزامات اخیر کمیسیون مقررات اوراق بهادار چین (CSRC)، هیئت مدیره باید شامل تعدادی مدیر مستقل عضو باشد، و همچنین شرکتهای چینی ممکن است به طور اختیاری کمیته حسابرسی نیز تشکیل دهند.
در صورت تشکیل کمیته حسابرسی، اکثر اعضای کمیته باید از میان مدیران مستقل انتخاب شوند. یکی از مدیران مستقل عضو کمیته حسابرسی باید حسابدار حرفه‌ای باشد. مسئولیت اصلی کمیته حسابرسی شامل توصیه درباره انتصاب یا تعویض حسابرسان مستقل، نظارت بر عملکرد حسابرسی داخلی و بررسی اطلاعات مالی و موارد افشا است.
جمهوری چک
آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها که در سال 2001 به تصویب رسیده است، تشیکل کمیته حسابرسی را به شرکتهای پذیرفته شده توصیه میکند. اجرای آیین‌نامه مذکور اجباری نیست. کمیسیون بورس و اوراق بهادار به طور جدی تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس سهام پراگ را به پذیرش آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها و گنجاندن بیانیه رعایت در گزارشهای سالانه خود تشویق میکند. این آیین‌نامه به شرکتها توصیه می‌نماید که کمیته حسابرسی باید دربرگیرنده 3 یا 5 عضو باشد که تمام یا اکثر آنها از میان مدیران مستقل انتخاب می‌شوند.
دانمارک
تشکیل کمیته‌های حسابرسی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اجباری نیست. هیئت‌های نظارت به طور قانونی مسئولیت نظارت بر مسائل مالی را به عهده دارند، و برخی شرکتهای پذیرفته شده به راه‌اندازی کمیته حسابرسی با عضویت اعضای هیئت نظارت اهتمام ورزیده‌اند. کمیته‌های حسابرسی که به صورت اختیاری تشکیل شده‌اند، معمولاً درباره فعالیتهای خود به صورت عمومی گزارش نمی‌دهند. کمیته ویژه‌ای در بورس سهام کپنهاگ برای بحث درباره موضوعات نظام راهبری شرکتها راه‌اندازی شده است – و بحث درباره کمیته‌های حسابرسی از جمله برنامه‌های آتی آن می‌باشد.
فنلاند
هیچ الزام قانونی برای شرکتها درباره ایجاد کمیته‌های حسابرسی وجود ندارد. برخی شرکتها دارای ساختار دو هیئتی هستند و هیئت نظارت بر اساس قانون، مسئولیت نظارت بر امور مالی را بر عهده دارد. با این حال، بسیاری از شرکتهای بزرگ به طور اختیاری اقدام به راه‌اندازی کمیته‌های حسابرسی نموده‌اند. هیچ رهنمود کلی در ارتباط با عضویت و استقلال کمتیه حسابرسی وجود ندارد. بورس سهام هلسینکی شرکتهای پذیرفته شده را به داشتن کمیته حسابرسی ملزم ننموده است، اما در مواردی که کمیته حسابرسی توسط این شرکتها تشکیل گردیده، ترجیحاً سعی شده است که از اعضای مستقل در ترکیب این کمیته استفاده شود. معمولاً کمیته‌های حسابرسی به هیئت مدیره گزارش می‌دهند، در حالی که هیئت نظارت، گزارش خود را به سهامداران ارائه میکند.
وظایف کمیته حسابرسی
فرانسه
مجموعه گزارشهای نظام راهبری شرکتها در فرانسه پذیرش اختیاری کمیته‌های حسابرسی را توصیه کرده است. گزارشهای وینوت در سال‌های 1995 و 1999 و گزارش باتون در سپتامبر 2002 حاکی از آن هستند که هیئت مدیره هر شرکتی باید کمیته حسابرسی با تعداد مناسبی اعضای مستقل تشکیل دهد. گزارش باتون توصیه میکند که حداقل اعضای کمیته حسابرسی باید از میان اعضای مستقل هیئت مدیره باشند و هیچ یک از مدیران اجرایی نباید در کمیته عضویت داشته باشند. همچنین این گزارش توصیه میکند که اعضا باید دارای سطح مناسبی از تخصص مالی باشند.
در حال حاضر، به کارگیری این توصیهها اختیاری است و هنوز به صورت قانون در نیامده و جزء ضوابط پذیرش بورس پاریس (یورونکست پاریس) نمی‌باشد. بااین حال، کمیسیون عملیات بورس، به عنوان مقام ناظر بورس سهام، به شرکتها توصیه نموده که وضعیت بکارگیری این توصیهها را در گزارش سالانه خود بیان کنند و در صورت عدم اجرای این توصیه، دلایل خود را در این خصوص ارائه دهند.
آلمان
قانون شرکتهای سهامی در آلمان، شرکتهای سهامی عام را به اجرای ساختار دو هیئتی الزام کرده است. بر اساس قانون شفافیت و کنترل شرکتها (مصوب 1998)، هیئت نظارت مسئولیت انتصاب حسابرسان مستقل و ایجاد کمیته‌های هیئت مدیره، از جمله تشکیل کمیته حسابرسی را برعهده دارد.
یک کمیسیون دولتی که از سوی وزارت دادگستری آلمان منصوب شده بود، آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها را در فوریه 2002 مورد تصویب قرار داد. متعاقباً، قانون افشا و شفافیت که در جولای 2002 به تصویب رسید، شرکتها را به موجب قانون به ارائه بیانیه سالانه درباره رعایت یا عدم رعایت آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها در گزارشهای خود الزام نمود.
آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها، تشکیل کمیته‌های حسابرسی را با عضویت اعضای هیئت نظارت برای پرداختن به مسائل حسابداری، حسابرسی (قرارداد، استقلال، موضوعات مهم حسابرسی و حق‌الزحمه حسابرسی) و مدیریت ریسک توصیه میکند. رئیس کمیته حسابرسی نباید از اعضای قبلی هیئت مدیران اجرایی شرکت باشد. کمتیه حسابرسی باید به هیئت نظارت گزارش دهد.
یونان
الزامی برای تشکیل کمیته حسابرسی توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس وجود ندارد. قانون جدید نظام راهبری شرکتها که در نوامبر سال 2002 به تصویب رسیده است، عضویت مدیران مستقل در هیئت مدیره را الزام کرده است، ولی فاقد ضوابط خاص برای کمیته‌های حسابرسی است.
کمیسیون بازار سرمایه در سال 1999 اصول نظام راهبری را برای شرکتهای پذیرفته شده صادر کرد که تشکیل کمیته‌های حسابرسی را ترغیب میکند. این اصول بیانگر آن است که کمیته‌های حسابرسی باید شامل حداقل سه عضو از میان مدیران غیرموظف باشد.
هنگ‌کنگ
بورس سهام هنگ کنگ در دو بازار عملیات خود را انجام می‌دهد: تابلوی اصلی (MB)، و بازار شرکتهای در حال رشد (GEM). تشکیل کمیته‌های حسابرسی در حال حاضر برای شرکتهای پذیرفته شده در تابلوی اصلی اجباری نیست، اما برای ناشران پذیرفته شده در بازار شرکتهای در حال رشد الزامی است. کمیته‌های حسابرسی شرکتهای در حال رشد باید با عضویت اکثریت مدیران غیرموظف مستقل (یا تماماً با عضویت مدیران غیرموظف مستقل، در صورتیکه کمیته فقط دارای دو عضو باشد) تشکیل شود.
در خصوص ناشران پذیرفته شده در تابلوی اصلی، آیین‌نامه بهترین رویه نظام راهبری شرکتها که توسط بورس سهام منتشر گردیده است، تشکیل کمیته حسابرسی را توصیه نموده و افشای رعایت یا عدم رعایت این آیین‌نامه در صورتهای مالی سالانه یا میان دوره‌ای را الزام کرده است.
وظایف کمیته حسابرسی
در ژانویه 2002، بورس هنگ‌کنگ به اصلاح ضوابط درج شرکتها در تابلوی اصلی تصمیم گرفت و تشکیل کمیته حسابرسی توسط شرکتهای درج شده یا متقاضی درج در تابلوی اصلی را اجباری نمود. ضوابط پیشنهادی الزام میکند که کمیته باید شامل حداقل سه عضو غیرموظف هیئت مدیره با اکثریت (شامل رئیس کمیته) مدیران غیرموظف مستقل باشد. حداقل یک عضو کمیته باید دارای صلاحیت و تجربه مناسب در گزارشگری مالی باشد. همچنین ناشران باید اطلاعاتی را درباره کمیته حسابرسی در گزارش سالیانه خود افشا نمایند. اجرایی شدن این پیشنهادها از سال 2003 در دستور کار قرار گرفته است.
مجارستان
هیچگونه آیین‌نامه یا ضوابط پذیرش که تشکیل کمیته حسابرسی را الزام نموده باشد، وجود ندارد. بر اساس قانون شرکتها (مصوب 1997) شرکتهای سهامی عام، به منظور نظارت بر عملکرد مدیران اجرایی و رسیدگی به حسابهای شرکت، باید هیئت نظارت تشکیل دهند. هیئت نظارت ملزم به ارائه اظهارنظر مکتوب درباره صورتهای مالی شرکت به مجمع عمومی است.
هندوستان
در فوریه 2000، هیئت بورس و اوراق بهادار هندوستان (SEBI) ماده 49 را به ضوابط پذیرش اضافه نمود. این ماده، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به داشتن کمیته حسابرسی با حداقل سه عضو مدیران مستقل غیرموظف، که حداقل یکی از آنها باید دارای دانش مالی و حسابداری باشد، ملزم می‌نماید. همچنین ضوابط وضع شده توسط هیئت بورس و اوراق بهادار هندوستان رهنمودهایی را درباره نحوه تشکیل، نقش‌ها و مسئولیتها، و تناوب جلسات کمیته حسابرسی ارائه می‌دهد.
لایحه شرکتها که در سال 2003 تدوین شده و در انتظار تصویب می‌باشد، پیشنهاد میکند که هر شرکت سهامی عام با سرمایه پرداخت شده بیش از 50 میلیون روپیه باید کمیته حسابرسی تشکیل دهد. کمیته حسابرسی باید حداقل دارای دو عضو مدیر مستقل باشد.
اندونزی
ایجاد کمیته‌های حسابرسی بر اساس ضوابط پذیرش بورس سهام جاکارتا و شرکتهای دولتی بزرگ اجباری است. علاوه بر این، آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها توصیه میکند که تمام شرکتها باید دارای کمیته حسابرسی باشند. اندونزی دارای سیستم دو هیئتی شامل هیئت مدیره و هیئت کمیسیونرها می‌باشد. هیئت کمیسیونرها مسئولیت تشکیل کمیته حسابرسی را به عهده دارند. در شرکتهای پذیرفته شده در بورس، کمیته حسابرسی باید شامل یک کمیسیونر مستقل (به عنوان رئیس کمیته) و حداقل دو عضو برون سازمانی دیگر باشد.
کمیته حسابرسی گزارش خود را به طور مستقیم به هیئت کمیسیونرها ارائه می‌دهد. همچنین، گزارش سالیانه باید در برگیرنده گزارش عملکرد کمیته حسابرسی نیز باشد.
ایرلند
در حال حاضر، ضوابط پذیرش بورس سهام ایرلند شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به پیروی از آیین‌نامه‌ای نظیر آیین‌نامه حاکم بر شرکتهای پذیرفته شده بریتانیایی الزام می‌نماید. این آیین‌نامه، شرکتها را به ارائه بیانیه‌ای در مورد رعایت یا عدم رعایت مفاد آیین‌نامه، از جمله توصیه ایجاد کمیته حسابرسی ملزم کرده است. لایحه پیشنهادی جدید شرکتها در اوایل سال 2003 منتشر شد. بر اساس مفاد این لایحه، هر شرکت سهامی عام به تشکیل کمیته حسابرسی که تمام اعضای آن جزء مدیران غیرموظف مستقل می‌باشد، ملزم شده است. هر یک از شرکتهای خصوصی بزرگ نیز به ایجاد کمیته حسابرسی، یا توضیح درباره دلایل عدم ایجاد آن در گزارش سالیانه خود، ملزم گردیده‌اند.
ایتالیا
بورس سهام ایتالیا به شرکتها توصیه نموده است که کمیته کنترلهای داخلی (مشابه با کمیته حسابرسی) را راه‌اندازی نمایند. اکثر اعضای کمیته کنترلهای داخلی شامل مدیران مستقل هستند که وظیفه بررسی دامنه کار حسابرسان مستقل و حسابرسان داخلی و گزارشگری به مدیران درباره کفایت سیستم کنترلهای داخلی را به عهده دارند.
همچنین ساختار نظام راهبری شرکتها در ایتالیا الزاماتی را در خصوص حسابرس قانونی برای بسیاری شرکتها مقرر نموده است. حسابرس قانونی اعمال نظارت بر شرکت را به عهده دارد.
بر اساس قانون جدید که توسط دولت اعمال شده است، شرکتها در آینده از اختیار به کارگیری یکی از سه ساختار شرکتی برخوردار خواهند شد؛ هیئت مدیره واحد به علاوه کمیته‌های هیئت مدیره شامل کمیته حسابرسی؛ ساختار دو هیئتی شامل هیئت مدیره و هیئت نظارت، و ساختار مرسوم شامل هیئت مدیره و حسابرسان قانونی.
وظایف کمیته حسابرسی
ژاپن
قانون تجارت ژاپن که در سال 2002 اصلاح شد و از اول آوریل 2003 لازم‌الاجرا گردید، شرکتهای بزرگ را به صورت اختیاری به تشکیل کمیته‌های حسابرسی مجاز کرده است. شرکتهایی که از این اختیار استفاده نمی‌کنند، باید به رویه انتصاب حسابرس قانونی علاوه بر هیئت مدیره ادامه دهند. نقش حسابرس قانونی، نظارت بر رفتار و فعالیتهای مدیران است. شرکتهای سهامی بزرگ (با سرمایه‌ای معادل حداقل 500 میلیون ین یا بدهی حداقل معادل 20 میلیارد ین) باید هیئتی با عضویت حداقل سه حسابرس قانونی، که یک نفر از آنها مستقل است، داشته باشند.
شرکتهایی که پذیرش الزامات آیین‌نامه جدید را برگزیده‌اند، باید کمیته حسابرسی تشکیل دهند، و هیئت حسابرسان قانونی را کنار بگذارند. کمیته حسابرسی توسط هیئت مدیره انتخاب می‌شود، و باید حداقل شامل سه نفر از اعضای هیئت مدیره، با اکثریت مدیران مستقل باشد. کمیته حسابرسی بر عملکرد هیئت مدیره و مدیران اجرایی نظارت میکند و از اختیارات لازم برای پیشنهاد انتصاب یا تعویض حسابرسان مستقل به مجمع عمومی برخوردار است.
کره
طبق قانون تجارت کره، کمیته‌های حسابرسی بر اساس تصمیمات مدیریت به صورت اختیاری قابل تشکیل است. با این حال، بر اساس ماده 7-191 قانون بورس و اوراق بهادار، شرکتهای پذیرفته شده در بورس (که جمع داراییهای آن بیش از 2 تریلیون ون می‌باشد) باید کمیته حسابرسی راه‌اندازی نمایند. این قانون مقرر می‌دارد که کمیته حسابرسی باید شامل حداقل سه نفر از اعضای هیئت مدیره، با عضویت مدیران غیرموظف مستقل باشد.
رهنمود بیشتر درباره نحوه انجام وظایف کمیته در قانون بورس و اوراق بهادار ارائه گردیده است. قانون تجارت مقرر می‌دارد که کمیته باید سوابقی از فعالیتهای خود را نگهداری نماید و در موارد بااهمیت، باید فعالیتهای خود را به مجمع عمومی گزارش نماید.
لوگزامبورگ
کمیته حسابرسی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس الزامی نیست. قانون تجارت لوگزامبورگ نیزکمیته حسابرسی را به عنوان یک واحد جداگانه در شرکت به رسمیت نشناخته است.
با این حال، مقام ناظر بانکداری با صدور بخشنامه‌ای، ایجاد کمیته حسابرسی در بانکها را مورد ترغیب قرار داده است. کمیته حسابرسی شامل حداقل سه عضو از اعضای هیئت مدیره می‌باشد که هیچ وظیفه اجرایی در شرکت ندارند. کمتیه حسابرسی اساساً با موضوعات حسابرسی داخلی سر و کار دارد و حسابرسان داخلی و مستقل ممکن است در جلسات آن حضور داشته باشند.
مالزی
بورس سهام کوالالامپور از سال 1993 شرکتهای پذیرفته در بورس را به داشتن کمیته حسابرسی ملزم کرده است. ضوابط پذیرش در سال 2001 مورد تجدیدنظر قرار گرفت و در حال حاضر مقرر می‌دارد که کمیته حسابرسی باید حداقل شامل سه عضو باشد که اکثر آنها را مدیران مستقل تشکیل می‌دهند. رئیس کمیته حسابرسی باید از میان مدیران مستقل انتخاب شود و حداقل یکی از اعضای کمیته حسابرسی باید دارای تخصص مالی یا حسابداری باشد. شرکتها ملزم هستند در گزارش سالیانه خود، بیانیه مشروحی درباره نحوه به کارگیری اصول مقرر در آیین‌نامه راهبری شرکتها و رعایت یا عدم رعایت بهترین رویه تعیین شده در آیین‌نامه مذکور را با ذکر دلایل هرگونه عدم رعایت ارائه نمایند.
همچنین الزامات پذیرش بورس سهام کوالامپور مقرر میکند که گزارش سالیانه شرکت باید دربرگیرنده اطلاعاتی درباره کمیته حسابرسی باشد. این اطلاعات شامل موارد زیر می‌باشد: ترکیب کمیته، دوره انتصاب، تعداد جلسات تشکیل شده طی سال، خلاصه فعالیتها و شرح فرآیندها (از جمله حسابرسی داخلی) که کمیته حسابرسی از طریق آنها مسئولیتهای خود را به نحو اثربخش ایفا می‌نماید. چنانچه کمیته حسابرسی بر این باور است که مسائل گزارش شده به هیئت مدیره به نحو متقاعد‌کننده حل نشده است، به دلیل نقض شرایط پذیرش، کمیته حسابرسی ملزم است بلافاصله چنین مسائلی را به بورس سهام کوالالامپور گزارش کند.
وظایف کمیته حسابرسی
مکزیک
در سال 2001 قانون بازار اوراق بهادار توسط کمیسیون اوراق بهادار مکزیک منتشر شد. قانون مذکور، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به تشکیل کمیته حسابرسی که اکثریت اعضای آن شامل مدیران مستقل می‌باشد، ملزم کرده است. به عنوان یک قاعده کلی، رئیس کمیته حسابرسی باید یکی از مدیران مستقل باشد.
آیین‌نامه بهترین رویه که در کنار قانون مذکور صادر شده است، توصیه میکند که کمیته حسابرسی باید شامل 3 تا 7 عضو باشد. قانون بازار اوراق بهادار و آیین‌نامه بهترین رویه نقش و مسئولیتهای کمیته حسابرسی را بیان میکند که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
توصیه به هیئت مدیره درباره انتصاب حسابرس مستقل و شرایط قرارداد آنها، کمک به هیئت مدیره در بررسی اطلاعات مالی به منظور انتشار آنها، کمک به نظارت بر سیستم کنترلهای داخلی و ارزیابی اثربخشی آنها.
هلند
آیین‌نامه اختیاری بهترین رویه – گزارش کمیته پترز – در سال 1997 منتشر گردید و شامل 40 توصیه در رابطه با نظام راهبری شرکتها برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس بود. این آیین‌نامه انتصاب کمیته حسابرسی با عضویت اعضای هیئت نظارت را توصیه نموده است.
رعایت توصیه‌های کمیته پترز اجباری نیست، اما بسیاری از شرکتهای بزرگ این توصیهها را پذیرفته‌اند. اخیراً، یک کمیته جدید نظام راهبری شرکتها ایجاد شده است. پیش‌نویس گزارش این کمیته که در جولای 2003 منتشر گردیده، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به تشکیل کمیته حسابرسی زیر نظر هیئت نظارت توصیه نموده است. همچنین این گزارش خواستار تغییر قانون شرکتها در راستای شمول الزاماتی برای شرکتهای پذیرفته شده درباره ارائه بیانیه رعایت یا عدم رعایت آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها شده است.
نیوزلند
تاکنون تشکیل کمیته حسابرسی برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس الزامی نشده است. با این حال، در سال 2002 بورس سهام نیوزلند ضوابط پیشنهادی تغییر در نظام راهبری شرکتها را منتشر نمود. این ضوابط پیشنهادی، شامل مقرراتی درباره بهترین رویه نظام راهبری شرکتها می‌باشد و تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به داشتن کمیته حسابرسی با عضویت حداقل سه نفر از مدیران که اکثر آنها را مدیران مستقل تشکیل می‌دهد، الزام می‌نماید. حداقل یک عضو کمیته باید دارای تخصص مالی یا حسابداری باشد. تاکنون تاریخ لازم‌الاجرا شدن ضوابط پیشنهادی اعلام نشده است.
نروژ
هیچ الزامی در قانون یا ضوابط پذیرش، برای شرکتهای پذیرفته شده در خصوص داشتن کمیته حسابرسی وجود ندارد. با این حال، انتشار رهنمود اختیاری تا سال 2003 در در دستور کار قرار گرفته است.وظایف کمیته حسابرسی
لهستان
قانون شرکتها را به داشتن ساختار دو هیئتی شامل هیئت مدیره و هیئت نظارت ملزم نموده است. بورس سهام ورشو آیین‌نامه اختیاری نظام راهبری شرکتها با عنوان “بهترین رویه در شرکتهای سهامی عام” در سال 2002 نموده است. این آیین‌نامه نیاز به کمیته حسابرسی را مشخص نکرده است، اما مسئولیت‌هایی را برای هیئت نظارت تعیین کرده است که این مسئولیتها مشابه مسئولیتهای کمیته حسابرسی است. حداقل نصف اعضای هیئت نظارت باید از اعضای مستقل باشند. هیئت مدیره باید این موضوع را اظهار کند که آیا شرکت آیین‌نامه اختیاری نظام راهبری شرکتها را رعایت میکند یا خیر.
در عمل، سازمانهای بزرگتر و توسعه یافته‌تر (بر مبنای منشوری که الزامات قانونی محلی و رویه‌های نظام راهبری خوب بین‌المللی و ملی را ادغام میکند،) اقدام به تشکیل کمیته فرعی هیئت نظارت نموده‌اند که مسئولیتهایش مشابه مسئولیتهای کمیته حسابرسی است
پرتغال
شرکتهای پذیرفته شده در بورس به داشتن کمیته حسابرسی ملزم نیستند. بر اساس قانون، شرکتها مجبور به پیروی ازمدل متفاوتی هستند که از طریق آن سهامداران به تشکیل “کمیته مالی” شامل حسابرسان رسمی و هیئت مدیره اقدام می‌نمایند. همچنین شرکتها ممکن است به طور اختیاری کمیته حسابرسی را به عنوان یکی از کمیته‌های هیئت مدیره تشکیل دهند.
ضوابط منتشر شده از سوی تدوین‌کنندگان مقررات اوراق بهادار، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به افشای موارد مرتبط با نظام راهبری شرکت در گزارش سالیانه خود ملزم نموده است.
روسیه
آیین‌نامه رفتار شرکتها با تلاش‌های مقررات‌گذاران، اتحادیه‌های تجاری و مشاوران حرفه‌ای تدوین و توسط دولت در سال 2001 توصیه گردید.
رعایت آیین‌نامه مذکور اختیاری می‌باشد. این آیین‌نامه به هیئت مدیره توصیه می‌نماید که به منظور استقرار کنترلهای داخلی حاکم بر فعالیتهای مالی و تجاری شرکت و نظارت بر آنها، کمیته حسابرسی تشکیل دهد. آیین‌نامه مذکور توصیه میکند که تمام اعضای کمتیه حسابرسی باید جزء مدیران مستقل باشند. در صورت عدم امکان، رئیس کمیته باید یکی از مدیران مستقل باشد. اعضای کمیته حسابرسی باید اصول حسابداری و گزارشگری مالی را درک کنند.
سنگاپور
کمیته حسابرسی یکی از الزامات قانون شرکتها در سنگاپور می‌باشد. همچنین آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها نیز فراهم‌کننده رهنمود‌ها و بهترین رویه درباره نحوه انجام فعالیتهای کمیته حسابرسی است. اگرچه رعایت آیین‌نامه مذکور توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس سهام سنگاپور اختیاری می‌باشد، با این حال، بورس سهام سنگاپور شرکتها را به افشای رعایت یا عدم رعایت آیین‌نامه مذکور از اول ژانویه 2003 ملزم نموده است. همچنین شرکتها باید رویه‌های نظام راهبری خود را در گزارش سالانه، از طریق عطف به آیین‌نامه مذکور افشا نمایند.
وظایف کمیته حسابرسی
آیین‌نامه نظام رهبری شرکتها بیانگر آن است که کمیته حسابرسی باید حداقل سه نفر از مدیران غیرموظف که اکثریت آنها، از جمله رئیس کمیته، را مدیران مستقل تشکیل می‌دهد، شامل شود. دو عضو کمیته حسابرسی باید دارای تخصص یا تجربه حسابداری یا مدیریت مالی باشند.
آفریقای جنوبی
آیین‌نامه رفتار و رویه‌های شرکتها در گزارش کینگ که در سال 2002 انتشار یافت، انتصاب کمیته حسابرسی باعضویت اکثریت مدیران مستقل غیرموظف را توصیه نموده است. رئیس کمیته حسابرسی باید از میان مدیران مستقل غیرموظف انتخاب شود (همچنین نباید رئیس هیئت مدیره باشد) و باید جهت پاسخ به سوالات سهامداران درباره فعالیتهای کمیته در مجمع عمومی حضور یابد. اکثر اعضای کمیته حسابرسی باید از دانش مالی برخوردار باشند.
انتظار می‌رود تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس سهام آفریقای جنوبی و برخی دیگر سازمانها، از الزامات آیین‌نامه کینگ پیروی کنند. شرکتها باید بیانیه مشروحی درباره نحوه اعمال اصول ذکر شده در آیین‌نامه مذکور، همراه با اظهارنامه رعایت یا عدم رعایت آیین‌نامه را ارائه نمایند. سایر مراجع نظارتی نظیر اداره ثبت بانکها، نیز تشکیل کمیته حسابرسی را برای محقق ساختن معیارهای خاص تعیین شده الزام کرده‌اند.
اسپانیا
قانون معیارهای مربوط به اصلاح سیستم مالی (لازم‌الاجرا از نوامبر 2002) ناشران سهام یا اوراق قرضه پذیرفته شده در بازار رسمی را به تشکیل کمیته حسابرسی ملزم نموده است. مدیران غیرموظف، با انتصاب از سوی هیئت مدیره، باید اکثریت اعضای کمیته حسابرسی را شامل شوند.
مسئولیتهای تفصیلی کمیته باید در اساسنامه شرکت بیان شود، و حداقل حاوی موارد زیر باشد:
نظارت بر فرآیند گزارشگری و سیستم کنترلهای داخلی، نظارت بر حسابرسی داخلی، برقراری ارتباط با حسابرسان مستقل، توصیه به هیئت مدیره در خصوص انتصاب حسابرسان مستقل، و ارائه گزارش به مجمع عمومی درباره مسائل مرتبط با مسئولیتهای کمیته.
کمیسیون ملی بازار اوراق بهادار نیز “گزارش استاندارد درباره نظام راهبری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس” را برای استفاده آن دسته از شرکتهایی که توصیه‌های آیین‌نامه اختیاری نظام راهبری شرکتها را اجرا نموده‌اند، صادر نموده است.
سوئد
تاکنون قانون و ضوابط پذیرش شرکتها در بورس سهام استکهلم ایجاد کمیته‌های حسابرسی توسط شرکتهای پذیرفته شده را الزام نکرده است. انجمن سهامداران سوئدی آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها را به عنوان “خط مشی نظام راهبری شرکتها – رهنمودهایی برای کنترل و شفافیت بهتر برای صاحبان” پیشنهاد کرده است. این آیین‌نامه هیئت مدیره را به انتصاب کمیته حسابرسی از میان اعضای غیرموظف خود توصیه نموده است. کمتیه حسابرسی باید شامل حداقل سه عضو باشد. همچنین رهنمودهایی درباره مسئولیتهای کمیته، به ویژه ارتباط با حسابرسان مستقل در آیین‌نامه مذکور ارائه گردیده است.
وظایف کمیته حسابرسی
بعد از سال 2002 دولت، کمیسیونی را برای گزارش در خصوص مسائل مختلف شامل نظام راهبری شرکتها تشکیل داده است. گزارش کمیسیون، که در اکتبر 2003 ارائه می‌شود، ممکن است شامل توصیه‌هایی در ارتباط با کمیته‌های حسابرسی باشد، اما گنجاندن آنها در قانون بعید به نظر می‌رسد.
سوئیس
در حال حاضر، کمیته‌های حسابرسی الزام قانونی محسوب نمی‌شوند. با این حال، در جولای 2002 بورس سوئیس، رهنمودی را صادر نمود که شرکتهای پذیرفته شده را به افشای اطلاعاتی درباره رویه‌های نظام راهبری شرکت در گزارش سالیانه خود شامل اطلاعاتی درباره فعالیتهای کمیته‌های هیئت مدیره ملزم نموده است.
وظایف کمیته حسابرسی
علاوه بر این، آیین‌نامه بهترین رویه نظام راهبری شرکتها نیز منتشر شده است. آیین‌نامه مذکور توصیه می‌نماید که هیئت مدیره شرکتهای پذیرفته شده در بورس باید کمیته حسابرسی تشکیل دهند. کمیته حسابرسی باید شامل اعضای غیرموظف هیئت مدیره – ترجیحاً مدیران مستقل – باشد. اکثر این اعضا از جمله رئیس کمیته حسابرسی، باید دارای دانش مالی باشند.
تایوان
کمیته حسابرسی برای شرکت پذیرفته شده اجباری نیست. با این حال، کمیسیون بورس و اوراق بهادار تایوان از شرکتهای پذیرفته شده در بورس خواسته است که در ترکیب هیئت مدیره خود از مدیران غیرموظف مستقل با سابقه مالی یا حقوقی استفاده کنند.
همچنین در ساختار شرکتها در تایوان مقام ناظر نیز پیش‌بینی شده است. ناظر فردی است که اعمال نظارت‌های خاص بر هیئت مدیره و حسابرسان مستقل را برعهده دارد، اما این وظایف به صراحت در قانون شرکتها یا مقررات کمیسیون بورس و اوراق بهادار پیش‌بینی نشده است.
تایلند
بورس سهام تایلند رهنمودی را درباره ایجاد کمیته حسابرسی توسط هیئت مدیره منتشر کرده است. این کمیته باید شامل حداقل سه مدیر مستقل باشد و حداقل یکی از آنها باید متخصص مالی یا حسابداری باشد.
در بخشنامه‌ای که توسط بورس سهام تایلند صادر گردیده، وظایف و مسئولیتهای کمیته حسابرسی، از جمله الزامات افشای فعالیتهای نظارتی در گزارش سالیانه شرکت تعیین شده است.
ترکیه
بر اساس الزامات هیئت بازار سرمایه، ایجاد کمیته‌های حسابرسی از اول ژانویه 2003 برای شرکتهای پذیرفته شده در بورس اجباری شده است. طبق ضوابط مذکور، کمیته حسابرسی حداقل باید دارای دو عضو، با اکثریت مدیران مستقل باشد (چنانچه کمیته تنها دو عضو داشته باشد، هر دو عضو باید جزء مدیران مستقل باشند). یافته‌ها و توصیه‌های کمیته حسابرسی باید به هیئت مدیره گزارش شود.
گروه کارگاه نظام راهبری شرکتها (وابسته به جامعه صنعتگران ترکیه) پیش‌نویس آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها را تدوین نموده که انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک لازم‌الاجرا شود. بر اساس پیش‌نویس آیین‌نامه یاد شده، کمیته حسابرسی باید دارای سه عضو باشد که تمام آنها از بین مدیران مستقل انتخاب می‌شوند. اعضای کمیه باید به نحو کافی از دانش مالی، حسابداری و قانون شرکتها برخوردار باشند.
وظایف کمیته حسابرسی
بریتانیا
اداره خدمات مالی (FSA) شرکتهای پذیرفته شده را به ارائه بیانیه‌ای در گزارش سالیانه خود درباره رعایت آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها ملزم نموده است. نسخه جدید آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها در جولای 2003 منتشر گردیده است. این آیین‌نامه توصیه‌های اصلی رهنمود کمیته حسابرسی (گزارش اسمیت) که در ژانویه 2003 منتشر گردید، را در برمی‌گیرد.
آیین‌نامه مذکور ایجاد کمیته حسابرسی شامل حداقل سه عضو، یا در مورد شرکتهای و کوچک حداقل دو عضو را توصیه نموده است. تمام اعضای کمیته باید جزء مدیران مستقل غیرموظف باشد و هیئت مدیره باید خود را متقاعد کند که حداقل یکی از اعضای کمیته دارای تجربه مرتبط و جدید در زمینه امور مالی باشد.
اگرچه، آیین‌نامه مذکور اختیاری است، اما الزامات افشای عمومی، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به توجیه عدم تشکیل کمیته حسابرسی ملزم کرده است. آیین‌نامه جدید برای دوره‌های مالی که از اول نوامبر 2003 یا بعد از آن شروع می‌شود، لازم‌الاجرا خواهد بود.
ایالات متحده آمریکا
بورس سهام نیویورک و سایر بورس‌های سهام آمریکا و همچنین انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار (NASD) شرکتهای پذیرفته شده را به ایجاد کمیته حسابرسی الزام نموده‌اند. بانکها و موسسات پس‌انداز نیز بر اساس قانون به داشتن کمیته حسابرسی ملزم شده‌اند.
ضوابط منتشره توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار در خصوص اجرای تمهیدات قانون سال 2002 ساربنز-اکسلی، اعضای کمیته حسابرسی را به تحقق معیارهای مشخص استقلال و انجام مسئولیتهای معین ملزم کرده است. کمیته حسابرسی باید خود را تا اولین مجمع سالانه سهامداران که بعد از 15 ژانویه 2004 برگزار می‌شود یا 31 اکتبر 2004، هر کدام که زودتر است، با ضوابط جدید تطبیق دهد.
همچنین ضوابط مذکور، با اندکی تعدیل، برای ناشران خصوصی خارجی که در بورس‌های آمریکایی پذیرفته شده‌اند، از 31 جولای 2005 لازم‌الاجرا خواهد بود.
پیوست
الزامات بورس‌های سهام در خصوص کمیته‌های حسابرسی
جدول زیر الزامات بزرگترین بورس‌های سهام را درباره کمیته‌های حسابرسی بیان میکند. این موارد شامل آخرین ضوابط می‌باشد که برخی از آنها هنوز به طور کامل لازم‌الاجرا نشده است.
الزام شده بر حسب ضوابط پذیرش آمریکا بریتانیا (1) هنگ کنگ آلمان فرانسه ژاپن
بورس سهام نیویورک نزدک بورس سهام لندن بازار تابلوی اصلی بازار شرکتهای در حال رشد بورس آلمان (3) یورونکست پاریس (4) بورس سهام توکیو (5)
کمیته حسابرسی بله بله رعایت یا توضیح بله (2) بله رعایت یا توضیح اختیاری اختیاری
اعضای مستقل تمام اعضا تمام اعضا (6) تمام اعضا اکثریت (2) اکثریت ـ ـ ـ
تعداد اعضا حداقل سه نفر حداقل سه نفر (6) حداقل سه نفر (7) حداقل سه نفر (2) حداقل سه نفر (2) ـ ـ ـ
متخصص مالی حداقل یک نفر حداقل یک نفر حداقل یک نفر حداقل یک نفر (2) حداقل یک نفر (2) ـ ـ ـ
گزارش کمیته به عموم بله بله بله مشخص نشده است مشخص نشده است ـ ـ ـ
1) اداره خدمات مالی مسئول تدوین ضوابط پذیرش بورس سهام لندن می‌باشد. اداره خدمات مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به ارائه بیانیه‌ای درباره رعایت آیین‌نامه نظام راهبری در خصوص ایجاد کمیته حسابرسی در گزارش سالیانه خود ملزم می‌نماید. جدول فوق الزامات آیین‌نامه جدید نظام راهبری شرکتها که در جولای 2003 منتشر شده، را بیان میکند. آیین‌نامه جدید برای دوره‌های گزارشگری که از اول نوامبر 2003 یا بعد از آن شروع می‌شوند، کاربرد دارد.
وظایف کمیته حسابرسی
2) اطلاعات مذکور بر اساس پیش‌نویس ضوابط پذیرش می‌باشد که در سال 2003 اجرا می‌شود.
3) کمیته‌های حسابرسی در ضوابط بورس آلمان الزام نشده است، اما شرکتهای پذیرفته شده بر اساس قانون ملزم هستند که اظهار کنند آیا توصیه مربوط به تشکیل کمیته حسابرسی را رعایت کرده‌اند یا خیر.
4) یورونکست پاریس ایجاد کمیته حسابرسی را الزام نکرده است، اما مقام ناظر بورس فرانسه، شرکتهای پذیرفته شده در بورس را به بیان وضعیت راه‌اندازی کمیته حسابرسی در گزارش سالیانه توصیه کرده است.
5) ایجاد کمیته‌های حسابرسی در ضوابط بورس سهام توکیو الزامی نیست، اما شرکتها به طور اختیاری بر اساس مقررات تجاری می‌توانند کمیته حسابرسی تشکیل دهند.
6) به جز شرکتهای کوچک.
7) در خصوص شرکتهای کوچک تعداد اعضا حداقل دو نفر می‌باشد.
پیوست
الزامات مجموعه مقررات بریتانیا – کمتیه‌های حسابرسی
شورای گزارشگری مالی نسخه جدید آیین‌نامه نظام راهبری شرکتها را در 23 جولای 2003 منتشر نمود. این آیین‌نامه، رهنمود کمیته‌های حسابرسی (رهنمود اسمیت) که توسط گروهی به ریاست روبرت اسمیت تدوین شد، را نیز دربرمی‌گیرد. آیین‌نامه جدید برای دوره‌های گزارشگری که از اول نوامبر 2003 یا بعد از آن شروع می‌شوند، کاربرد دارد. الزامات این آیین‌نامه در ارتباط با کمیته‌های حسابرسی در بخش بعدی ارائه شده است. شرکتهای بریتانیایی پذیرفته شده در بورس که الزامات آیین‌نامه مذکور را رعایت نمی‌نمایند، باید دلیل عدم رعایت آیین‌نامه را در بیانیه رعایت که توسط ضوابط پذیرش الزام شده است، تشریح نمایند.
اصل کلی
هیئت مدیره باید ساز و کارهای شفاف و رسمی را در ارتباط با نحوه به کارگیری اصول کنترلهای داخلی و گزارشگری مالی و همچنین حفظ روابط مناسب با حسابرسان شرکت وضع نماید.
الزامات آیین‌نامه
ایجاد و نقش
• هیئت مدیره باید کمیته حسابرسی را حداقل با 3 عضو، یا در شرکتهای کوچک حداقل با 2 دو عضو از بین مدیران مستقل غیرموظف تشکیل دهد. هیئت مدیره باید خود را متقاعد کند که حداقل یکی از اعضای کمیته حسابرسی دارای تجربه مرتبط و جدید در حوزه امور مالی است.
• نقش و مسئولیتهای اصلی کمیته حسابرسی باید به صورت مکتوب ارائه شود و دربرگیرنده موارد زیر باشد:
– نظارت بر درست بودن صورتهای مالی شرکت و هرگونه اطلاعیه‌های رسمی درخصوص عملکرد مالی شرکت، بررسی برآوردها و قضاوتهای با اهمیت در ارتباط با گزارشگری مالی
– بررسی کنترلهای داخلی مالی شرکتها، به جز مواردی که به صراحت به طور جداگانه توسط کمیته ریسک شامل مدیران مستقل یا خود هیئت مدیره به آنها پرداخته می‌شود، بررسی کنترلهای داخلی شرکت و سیستمهای مدیریت ریسک
– بررسی و نظارت بر اثربخشی عملکرد حسابرسی داخلی شرکت
– ارائه توصیه‌هایی به هیئت مدیره در ارتباط با انتصاب، ابقا یا تغییر حسابرس مستقل و تصویب حق‌الزحمه و شرایط قرارداد حسابرس مستقل، به منظور گزارش آنها به صاحبان سهام جهت تصویب در مجمع عمومی
– بررسی و نظارت بر استقلال حسابرس مستقل، اهداف و اثربخشی فرآیند حسابرسی، با در نظر گرفتن الزامات قانونی و حرفه‌ای مرتبط در بریتانیا
– تدوین و اعمال رویه‌های مربوط به قرارداد حسابرسان مستقل برای خدمات غیرحسابرسی، با در نظر گرفتن رهنمودهای اخلاقی مربوط در خصوص الزامات خدمات غیرحسابرسی
توسط موسسات حسابرسی مستقل
– ارائه گزارش به هیئت مدیره، تشخیص مسائلی که نیازمند اقدام خاص یا بهبود می‌باشند، و ارائه توصیه‌های لازم درباره اقدامات مورد نیاز
ارتباط با هیئت مدیره
• روابط و مناسبات و حدود و ثغور کمیته حسابرسی، از جمله نقش آن و اختیارات تفویض شده توسط هیئت مدیره باید روشن باشد. بخش جداگانه در گزارش سالیانه باید کار کمیته حسابرسی در راستای ایفای مسئولیتهایش را تشریح کند.
اطلاع‌یابی محرمانه
• کمیته حسابرسی باید ساز و کارهایی که از طریق آنها کارکنان شرکت به صورت محرمانه بتوانند نگرانی‌های موجود درباره مسائل گزارشگری مالی یا سایر موضوعات را منتقل نمایند، بررسی کند. هدف کمیته حسابرسی باید حصول اطمینان از اجرای ساز و کارها به منظور بررسی مستقل و مناسب این‌گونه موضوعات و اقدامات مناسب برای پیگیری آنها باشد.
فرآیند حسابرسی داخلی
• کمیته حسابرسی باید اثربخشی فعالیتهای حسابرسی داخلی را بررسی و بر آن نظارت نماید. چنانچه هیچگونه فعالیت حسابرسی داخلی انجام نشود، کمیته حسابرسی باید به این موضوع توجه کند که آیا نیازی به انجام حسابرسی داخلی وجود دارد یا خیر، و در صورت نیاز به وجود حسابرسی داخلی توصیه‌های لازم به هیئت مدیره ارائه شود. در صورت عدم وجود چنین وظیفه‌ای، باید دلایل آن در بخش مربوطه در گزارش سالیانه توضیح داده شود.
فرآیند حسابرسی مستقل
انتصاب
• یکی از مسئولیتهای اصلی کمیته حسابرسی، توصیه به هیئت مدیره در خصوص انتصاب، ابقا و تغییر حسابرس مستقل است. چنانچه هیئت مدیره توصیه کمیته حسابرسی را نپذیرد، باید در گزارش سالانه و در هر یک از مستندات مربوط به توصیه انتصاب یا ابقا حسابرس مستقل، توصیه کمیته حسابرسی در این خصوص نیز گنجانده شود و باید دلایل اتخاذ تصمیم متفاوت از سوی هیئت مدیره تشریح گردد.
وظایف کمیته حسابرسی
حفظ استقلال، شرط لازم برای ارائه خدمات غیرحسابرسی توسط حسابرس مستقل
• در صورت ارائه خدمات غیرحسابرسی از سوی حسابرس مستقل، گزارش سالانه باید نحوه اطمینان خاطر از استقلال و بیطرفی حسابرسی را به سهامداران تشریح نماید.
پیوست
قانون آمریکایی ساربنز- اکسلی و ضوابط پذیرش بورس سهام نیویورک
قانون ساربنز – اکسلی
قانون ساربنز – اکسلی در 30 جولای 2002 تصویب شد. این قانون استانداردهای جدیدی را برای مسئولیت پاسخگویی شرکتها وضع کرد که به طور قابل ملاحظه بر مسئولیتهای کمیته حسابرسی تاثیر گذاشت. در بسیاری موارد، قانون مذکور کمیسیون بورس و اوراق بهادار را به سوی پذیرش ضوابط الزام شده سوق می‌دهد.
موارد زیر شامل بخشهای اصلی قانون مذکور است که بر نقش و مسئولیت کمیته حسابداری بر مبنای ضوابط قبلی وضع شده توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار تاثیر می‌گذارد.
بخش 202 – الزامات تایید اولیه
• از تاریخ 6 می 2003، تمام خدمات حسابرسی و غیرحسابرسی ارائه شده به ناشران اوراق بهادار توسط حسابرس مستقل باید قبل از توافق مدیریت و امضای قرارداد به تایید کمیته حسابرسی ناشر برسد.
• الزام تایید اولیه در ارتباط با ارائه خدمات غیرحسابرسی در موارد زیر ضروری نیست:
– جمع مبلغ تمام خدمات غیرحسابرسی ارائه شده به ناشر، از 5 درصد کل مبلغ درآمد دریافتی از ناشر بابت خدمات حسابرسی در طول دوره مالی ارائه خدمات غیرحسابرسی بیشتر نباشد.
– چنین خدماتی در زمان انعقاد قرارداد حسابرسی به عنوان خدمات غیرحسابرسی شناخته نشده باشند.
– چنین خدماتی به طور سریع به اطلاع کمیته حسابرسی ناشر رسیده باشد و قبل از تکمیل حسابرسی، توسط کمیته حسابرسی یا یک یا چند عضو کمیته که از اختیار لازم برای چنین تاییدی برخوردارند، تایید شده باشد.
• تایید کمیته حسابرسی در خصوص انجام خدمات غیرحسابرسی توسط حسابرس مستقل باید در گزارشهای ادواری و همچنین سیاستها و روشهای تایید اولیه کمیته حسابرسی برای سرمایه‌گذاران افشا شود.
وظایف کمیته حسابرسی
بخش 204 – گزارش حسابرسان به کمیته حسابرسی
• از تاریخ 6 می 2003، هر یک از موسسات حسابرسی که خدمات حسابرسی الزامی را به هر یک از ناشران ارائه می‌نمایند، باید درخصوص موارد زیر به موقع به کمیته حسابرسی گزارش دهند:
– تمام خط مشی‌ها و رویه‌های اساسی حسابداری مورد استفاده
– تمام نحوه عمل‌های جایگزین در اصول پذیرفته شده حسابداری که با مدیریت ناشر مورد بحث قرار گرفته است، تبعات استفاده از رویهها و افشاهای جایگزین، و رویه مرجح از دیدگاه موسسه حسابرسی
– سایر مکاتبات فیمابین موسسه حسابرسی با مدیریت ناشر، شامل نامه مدیریت یا موارد مربوط به عدم توافق‌های اصلاح نشده
بخش 205- اصلاحات تایید شده
• اصطلاح “کمیته حسابرسی” به معنی:
– کمیته‌ای است که توسط هیئت مدیره و از بین اعضای هیئت مدیره ناشر به منظور نظارت بر فرایند حسابداری و گزارشگری مالی ناشر و حسابرسی صورتهای مالی آن تشکیل می‌شود، و
– چنانچه چنین کمیته‌ای توسط ناشر تشکیل نشده باشد، کل هیئت مدیره ناشر می‌باشد.
بخش 301- کمیته حسابرسی شرکت سهامی عام
کمیته حسابرسی باید این ضوابط را در سریعترین زمان ممکن، از زمان اولین مجمع عمومی صاحبان سهام بعد از 15 ژانویه 2004 یا حداکثر از تاریخ 31 اکتبر 2004، رعایت نماید.
مسئولیتها
• کمیته حسابرسی، در حد ظرفیت خود به عنوان کمیته هیئت مدیره، باید به طور مستقیم در برابر انتصاب، تعیین حق‌الزحمه و نظارت بر کار حسابرسان ناشر (شامل حل و فصل عدم توافق میان مدیریت و حسابرسان در رابطه با گزارشگری مالی) در زمینه تنظیم یا صدور گزارش حسابرسی یا امور مربوطه مسئولیت داشته باشد و موسسات حسابرسی ثبت شده باید مستقیماً به کمیته حسابرسی گزارش دهد.
استقلال
• هر یک از اعضای کمیته حسابرسی باید عضو هیئت مدیره و مستقل باشند.
• به منظور استقلال، عضو کمیته حسابرسی به جز عضویت در کمیته حسابرسی، عضویت در هیئت مدیره و سایر کمیته‌های هیئت مدیره، نباید:
– هیچگونه حق‌الزحمه خدمات مشاوره‌ای و حق‌الزحمه دیگری را از ناشر بپذیرد.
– به عنوان شخص وابسته ناشر و شرکتهای فرعی آن باشد.
شکایتها
• کمیته حسابرسی باید روش‌هایی را برای موارد زیر وضع کند:
– دریافت، نگهداری و بررسی شکایات دریافتی توسط ناشر درباره مسائل حسابداری، کنترلهای داخلی حسابداری و حسابرسی، و
– ارائه اطلاعات به صورت محرمانه و با نام مستعار توسط کارکنان ناشر در خصوص مسائل حسابداری و حسابرسی مشکوک.
اختیار به کار گماردن مشاور
• در صورت لزوم، کمیته حسابرسی باید برای انجام وظایف خود، از اختیار به کار گماردن مشاور مستقل و دیگر کارشناسان در صورت لزوم برای انجام وظایف خود برخوردار باشد.
تامین مالی
• ناشر موظف است، به تشخیص کمیته حسابرسی، بر حسب ظرفیت آن به عنوان کمیته هیئت مدیره، منابع مالی مناسب برای پرداخت حق‌الزحمه‌های زیر را تامین کند:
– حق‌الزحمه موسسات حسابرسی تحت استخدام ناشر به منظور انجام خدمات یا صدور گزارش حسابرسی، و
– حق‌الزحمه مشاوران به کار گمارده شده توسط کمیته حسابرسی.
بخش 302- مسئولیت شرکت برای گزارشگری مالی
از تاریخ 29 اگوست 2002، گواهینامههای فصلی و سالانه مدیران ارشد اجرایی و مدیران ارشد مالی در خصوص موارد زیر الزامی شده است:
• مدیران امضاء کننده موارد زیر را به اطلاع حسابرس و کمیته حسابرسی ناشر رسانده‌اند:
– تمام نارسائی‌های با اهمیت در طراحی یا عملکرد کنترلهای داخلی (به خصوص موارد مرتبط با گزارشگری مالی) که تاثیر منفی بر توانایی ناشر بر ثبت، پردازش، تلخیص و گزارشگری داده‌های مالی دارد و هرگونه نقطه ضعف‌های با اهمیت شناسایی شده توسط حسابرسان ناشر در زمینه کنترلهای داخلی
– هرگونه تقلباتی که مدیریت یا سایر کارکنان دارای نقش کلیدی در کنترلهای داخلی در آنها درگیر بوده‌اند، اعم از تقلبات با اهمیت و جزئی
بخش 407 – افشای تخصص مالی کمیته‌های حسابرسی
• در آغاز گزارشهای سالیانه سال‌های مالی منتهی به 15 جولای 2003 یا بعد از آن، هر ناشر باید این موضوع را افشا کند که آیا حداقل یک نفر متخصص مالی در کمیته حسابرسی، به نحوی که توسط کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا تعیین شده است، عضویت دارد یا خیر. در صورت عدم عضویت حداقل یک نفر متخصص مالی، باید دلایل آن افشا شود.
خلاصه ضوابط پذیرش بورس سهام نیویورک
در آگوست سال 2002، بورس سهام نیویورک استانداردهای پیشنهادی پذیرش را به کمیسیون بورس و اوراق بهادار تسلیم نمود. به دنبال تغییرات متعدد، اصلاحیه ضوابط پیشنهادی در آوریل 2003 به کمیسیون بورس و اوراق بهادار تقدیم شد. هنوز کمیسیون بورس و اوراق بهادار ضوابط مذکور را تصویب ننموده است. استانداردهای پیشنهادی بورس سهام نیویورک الزاماتی را برای هیئت مدیره و کمیته حسابرسی در بردارد. استانداردهای پیشنهادی شامل الزامات بیشتری برای اعضای کمیته حسابرسی و گسترش دامنه منشور کمتیه حسابرسی است.
وظایف کمیته حسابرسی
عضویت
• هر شرکت موظف به داشتن کمیته حسابرسی با حداقل سه عضو متشکل از مدیران مستقل می‌باشد.
منشور
کمیته باید دارای منشور مکتوبی باشد که به مسائل زیر بپردازد:
• هدف کمیته، که حداقل باید موارد زیر را در برگیرد:
– کمک به مدیریت در راستای نظارت بر:
o درست بودن صورتهای مالی شرکت
o رعایت الزامات قانونی و مقررات توسط شرکت
o صلاحیت و استقلال حسابرسان مستقل
o عملکرد حسابرسی داخلی و حسابرسان مستقل شرکت، و
– تدوین گزارش الزام شده توسط ضوابط کمیسیون بورس و اوراق بهادار در خصوص اعطای وکالت از سوی سهامداران به مدیران در بیانیه سالیانه وکالت شرکت، یا چنانچه شرکت بیانیه وکالت تهیه و ارائه نمی‌کند، در گزارش سالیانه شرکت که در قالب فرم K-10 به کمیسیون بورس و اوراق بهادار ارائه می‌شود،
• وظایف و مسئولیتهای کمتیه حسابرسی، و
• ارزیابی عملکرد سالیانه کمیته حسابرسی.
وظایف و مسئولیتها
کمیته حسابرسی باید:
• به طور مستقیم حسابرس مستقل شرکت را نصب، ابقا، ارزیابی یا عزل نماید و حق‌الزحمه آن را تعیین کند.
• رویه‌هایی را برای دریافت، نگهداری و رسیدگی به شکایات مربوط به مسائل حسابداری، کنترلهای داخلی و حسابرسی، و اطلاعات محرمانه ارائه شده توسط کارکنان درباره مسائل حسابرسی و حسابداری مشکوک وضع کند.
• در صورت لزوم، برای انجام وظایف خود از مشاوران حقوقی، حسابداری و سایر کارشناسان برون سازمانی مشاوره و کمک بگیرد.
• بر اساس تشخیص خود، بابت پرداخت حق‌الزحمه به مشاوران حقوقی، حسابداری یا سایر کارشناسان به کار گمارده شده توسط کمیته، منابع مالی مناسب را از شرکت دریافت کند.
وظایف و مسئولیتهای بیشتر
وظایف و مسئولیتهای کمیته حسابرسی باید حداقل شامل موارد زیر باشد:
• حداقل به طور سالانه درباره موارد زیر گزارشی از حسابرس مستقل دریافت و آن را بررسی نماید:
رویه‌های کنترل کیفیت داخلی موسسه حسابرسی، هرگونه مسائل مهم ناشی از بررسی اخیر کنترل کیفیت داخلی، بررسی همپیشگان توسط موسسه حسابرسی دیگر یا نهادهای دولتی و حرفه‌ای در 5 سال گذشته، در ارتباط با یک یا چند کار حسابرسی انجام شده توسط موسسه حسابرسی، و اقدامات بعدی انجام شده در این خصوص، و (به منظور ارزیابی استقلال حسابرسان) تمام روابط میان حسابرس مستقل و شرکت.
• بحث درباره صورتهای مالی حسابرسی شده و صورتهای مالی فصلی با مدیریت و حسابرسان مستقل، شامل موارد افشا شده توسط شرکت در تجزیه و تحلیل و مباحثات مدیریت درباره وضعیت مالی و نتایج عملیات.
• بحث درباره اعلام سود در جراید و رسانه‌ها، اطلاعات مالی و سود ارائه شده به تحلیلگران و موسسات رتبه‌بندی.
• بحث درباره سیاستهای مربوط به ارزیابی و مدیریت ریسک.
وظایف کمیته حسابرسی
• برگزاری نشستهای جداگانه و ادواری با مدیریت، حسابرسان داخلی (یا سایر افراد مسئول در حسابرسی داخلی) و حسابرسان مستقل.
• بحث و بررسی هرگونه مسائل و مشکلات حسابرسی و پاسخ مدیریت در ارتباط با این مسائل با حسابرسان مستقل
• وضع رویه‌های شفاف برای استخدام کارکنان قبلی حسابرسان مستقل در شرکت.
• ارائه گزارش منظم به هیئت مدیره.
حسابرسی داخلی
• هر یک از شرکتهای ثبت شده باید دارای واحد حسابرسی داخلی باشند.
