صادرات با حساب‌های دریافتنی مبتنی بر پول خارجی

در صادرات، یک شرکت داخلی کالاهایی را به یک شرکت خارجی می‌فروشد. چنانچه فروش به صورت نسیه انجام گرفته باشد، حساب دریافتنی مربوط، در دفاتر شرکت داخلی ثبت می‌شود. بر اساس توافق‌های به عمل آمده بین فروشنده و خریدار، حساب دریافتنی می‌تواند بر حسب پول داخلی یا پول خارجی بیان و واریز گردد. چنانچه حساب دریافتنی بر حسب پول داخلی بیان و واریز شود، هیچ مخاطره‌ای از لحاظ مبادله ارزی برای فروشنده وجود ندارد. زیرا تمامی مخاطره مبادله ارزی را خریدار خارجی تقبل کرده است. ضمناً در اینگونه موارد، مشکل حسابداری خاصی نیز ایجاد نمی‌شود. اما چنانچه حساب دریافتنی، بر حسب پول خارجی بیان شده باشد، مخاطره مبادله ارزی توسط فروشنده تقبل می‌گردد و خریدار از این لحاظ با مخاطره‌ای مواجه نیست. دلیل تقبل مخاطره مبادله ارزی توسط شرکت فروشنده داخلی این است که ارزش جاری حساب دریافتنی آن به تناسب نوسانات نرخ ارز تغییر می‌کند. به طوری که قبلاً گفته شد، این تغییرات، موجب ایجاد سود یا زیان ناشی از مبادله ارزی می‌شود. علاوه بر این، در این گونه موارد، مجموعه متنوعی از مسایل حسابداری نیز ایجاد می‌گردد. همان طور که قبلاً آمد، سه نوع مساله اولیه حسابداری مربوط به این حساب‌های دریافتنی به شرح زیر است:

1. ثبت حساب دریافتنی بر حسب پول داخلی.

2. حسابداری هرگونه سود یا زیان ناشی از مبادله ارزی (تسعیر ارز).

3. حسابداری پوشش مخاطره به منظور حذف بخش عمده آثار این قبیل سود یا زیان‌ها.

در دو مثال زیر که به صادرات مربوط است، روش‌های حسابداری برای حل مسایل بالا تشریح می‌شود. به منظور توجه کامل به مسایل حسابداری، در این مثال‌ها فرض شده است که شرکت داخلی، ثبت‌های خود را بر مبنای هر یک از مفروضات زیر انجام می‌دهد:

1. حساب دریافتنی بر حسب پول داخلی بیان و واریز می‌شود.

2. حساب دریافتنی بر حسب پول خارجی بیان و واریز می‌شود.

تمامی نرخ‌های مبادله‌ای که در مثال‌ها یا مسایل آخر فصل بکار رفته، بنا به فرض، نرخ‌های آزاد تبدیل مستقیم است. فرض کنید شرکت آلفا که یک شرکت ایرانی است کالاهایی را به یک شرکت خارجی بنا بتا در تاریخ اول فروردین 6×13  می‌فروشد. هنگام انجام این معامله، نرخ جاری ریال نسبت به پول عملیاتی کشور متبوع شرکت بتا(لیره) مساوی 50/1 بوده است (1 لیره = 5/1 ریال). بنا بر قرارداد شرکت‌های آلفا و بتا، صورت حساب‌های فروش می‌تواند براساس ریال یا پول رایج کشور متبوع شرکت بنا (لیره) تهیه شود. چنانچه صورت حساب بر حسب ریال تهیه شود، مبلغ آن مساوی 15 میلیون ریال است و حساب دریافتنی شرکت آلفا با ریال واریز خواهد شد. اما در صورتی که صورت حساب بر حسب پول کشور بتا یعنی لیره تهیه شود، مبلغ آن معادل 10 میلیون لیره است که با همان پول نیز حساب دریافتنی شرکت آلفا واریز خواهد شد. اما در هر یک از صور بالا، شرکت آلفا حساب دریافتنی خود را به مبلغ 15 میلیون ریال ثبت می‌کند. مجدداً تأکید می‌شود چنانچه صورت‌حساب بر حسب لیره تنظیم شده باشد، شرکت بتا در تاریخ سررسید (31 فروردین 6×13) مبلغ 10 میلیون لیره تحویل شرکت آلفا خواهد شد. نرخ جاری تبدیل در تاریخ 31 فروردین 6×13 مساوی 52/1 است. در این مثال فرض می‌شود که شرکت آلفا به محض وصول مبلغ 10 میلیون لیره آن را به ریال تبدیل می‌کند. برای رعایت سادگی، در این فصل، هزینه‌های تبدیل و هر گونه کارمزد مربوط نادیده گرفته می‌شود. ثبت‌های مربوط به مثال مورد بحث، در جدول (1-12) خلاصه شده است.

ثبت‌های ستون (ب) جدول (1-12) نیازمند توضیح بیشتر است. ثبت شماره یک، فروش شرکت آلفا را منعکس می‌کند که به ایجاد حساب دریافتنی بر حسب پول خارجی منتج می‌شود. بنابراین، ارزش فروش به مبلغ 15 میلیون ریال، ار حاصلضرب 10 میلیون لیره و نرخ جاری تبدیل در تاریخ فروش (50/1) بدست می‌آید. این ارزش و ارزش‌های نظیر آن، با استفاده از نرخ جاری تبدیل در تاریخ معامله و در تاریخ تهیه صورت‌های مالی ثبت و تعدیل می‌شوند. در تاریخ 31 فروردین 6×13، شرکت بتا مبلغ 10 میلیون لیره تحویل شرکت آلفا می‌دهد تا بدهی خود را واریز کند. شرکت آلفا، این دریافت را طی ثبت شماره (2) با بدهکاران حساب هم ارز ریالی لیره دریافتی منعکس می‌کند. این ثبت بدهکار، مساوی حاصل ضرب تعداد لیره دریافتی در نرخ جاری تبدیل در تاریخ دریافت آن است. سود حاصل از مبادله که مساوی حاصل ضرب 10 میلیون لیره و تفاوت نرخ جاری تبدیل در تاریخ فروش و تاریخ واریز حساب دریافتنی است (50/1-52/1) در ثبت شماره (2) منعکس می‌شود. این سود به دلیل تضعیف ریال در مقابل لیره، در فاصله تاریخ فروش و تاریخ واریز حساب دریافتنی ایجاد شده است. پول داخلی هنگامی در مقابل یک پول خارجی تضعیف می‌شود که نرخ جاری تبدیل افزایش یابد. زیرا، برای تحصیل یک واحد پول خارجی، مقدار بیشتری از پول داخلی باید پرداخت شود. این ملاحظه، طی ثبت شماره (3) انعکاس می‌یابد. در این ثبت، تبدیل فوری لیره به ریال توسط شرکت آلفا شناسایی می‌گردد. در جدول (2-12)، آثار سود و زیان ناشی از نوسان نرخ تبدیل خلاصه شده است