اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود

چکیده پژوهش حاضر به بررسی رابطه بين اجتناب مالياتی با به موقع بودن اعلان سود شركت ها می پردازد. بدین منظور، ) استفاده گردید. ETR) و نرخ موثر مالياتی (BTDبرای سنجش اجتناب مالياتی از دو سنجه تفاوت دفتری ماليات ( شركت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طي 107فرضيه تحقيق نيز با استفاده از نمونه اي متشکل از  و با بهره گيري از الگوی رگرسيون چندمتغيره مبتني بر تکنيک داده هاي تلفيقي مورد 1393 تا 1389سال هاي آزمون قرارگرفت. یافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه فعاليت های اجتناب مالياتی، سبب تاخير در اعلان سود سالانه شركت ها می گردد. یافته های تحقيق ضمن پر كردن خلاء تحقيقاتی صورت گرفته در این حوزه می تواند برای تدوین كنندگان قوانين مالياتی، سرمایه گذاران و سایر ذینفعان اطلاعات حسابداری در امر تصميم گيری راهگشا باشد. واژه های کلیدی: اجتناب مالياتی، تفاوت دفتری ماليات، نرخ موثر مالياتی، به موقع بودن اعلان سود

 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل – مقدمه1 مطالعات صورت گرفته در خصوص سياست های  افشاء و انتخاب گزارشگری مالی شركت ها، بخش عمده ای از تحقيقات حسابداری را به خود اختصاص داده است. از جمله این تحقيقات می توان به پژوهش های انجام ؛ 2002 شده در زمينه اعلان سود سالانه شركت ها اشاره نمود. نتایج این تحقيقات (بگنولی و همکاران، ) حاكی از آن است كه مدیران همواره درصدد به تاخير انداختن انتشار اخبار بد 2009كوتاری و همکاران، در مقایسه با اخبار خوب می باشند كه در ادبيات حسابداری دلایل متعددی نظير هزینه های گزارشگری ) و امنيت 2009)، تمایل به داشتن فرصت بيشتر برای اعلان اخبار بد (دویل و مجيک، 1983خاص (ورچيا، ) برای این رفتار مدیران، ارائه شده است. علاوه براین، بر پایه 2009شغلی بيشتر (كوتاری و همکاران، تحقيقات پيشين فعاليت های اجتناب مالياتی شركت ها دليل دیگری برای تاخير در اعلان سود سالانه آنها محسوب می شود. چرا كه چنين فعاليت هایی زمان بر بوده و مستلزم پنهان نمودن حقایق و انجام معاملات پيچيده از سوی مدیران شركت ها می باشد كه این به نوبه خود، سبب تاخير در اعلان سود گزارش شده می گردد. از این رو، در این پژوهش سعی بر آن است كه رابطه بين اجتناب مالياتی و تاخير اعلان سود سالانه شركت ها مورد بررسی قرار گيرد. پرسش اصلی تحقيق آن است كه آیا بين اجتناب مالياتی و تاخير اعلان سود شركت ها رابطه معنا داری وجود دارد؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، نوع رابطه چگونه می باشد؟ اهميت تاثير زمان اعلان سود شركت ها بر تصميم گيری های اقتصادی به موقع سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه، نقش درآمدهای مالياتی دولت در برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی و همچنين فقدان پژوهش های كافی، این انگيزه را در نویسندگان مقاله حاضر بوجود آورد كه موضوع فوق را به عنوان یک مطالعه پژوهشی برگزینند. انتظار می رود نتایج این پژوهش بتواند دستاوردها و ارزش افزوده علمی به شرح زیر داشته باشد: نخست اینکه نتایج پژوهش می تواند موجب گسترش مبانی نظری پژوهش های گذشته در ارتباط با اجتناب مالياتی شود. دوم اینکه، شواهد پژوهش نشان خواهد داد كه تا چه اندازه اجتناب مالياتی می تواند بر تاخير اعلان سود شركت ها تأثيرگذار باشد كه این موضوع می تواند اطلاعات سودمندی را در اختيار تدوین كنندگان قوانين مالياتی، قانون گذاران حوزه بازار سرمایه و سایر ذینفعان قرار دهد. سوم اینکه، نتایج پژوهش می تواند ایده های جدیدی را برای انجام پژوهش های جدید در حوزه حسابداری مالياتی پيشنهاد نماید.

103 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران – مبانی نظری و تدوین فرضیه پژوهش2 زمان بندی اعلان سود بسياري از استفاده كنندگان از اطلاعاتی كه توسط شركت ها با زمان بندی مشخص در بازار سرمایه منتشر می شود، بهره می گيرند. انتشار اطلاعات به سرمایه گذاران كمک می كند تا فرآیند تصميم گيري خود را بهبود بخشند، لذا زمان بندي اعلان اطلاعات بر ميزان تأثيرگذاري بر بازار از اهميت خاصی برخوردار است. در این راستا، اطلاعات مربوط به سود از جمله اطلاعاتی است كه بيشتر از بقيه مورد توجه قرار گرفته و ). بسياري از محققان دریافتند سودهایی كه پس از بسته 1391 بيشتر ارائه می گردد (قائمی و همکاران، شدن بازار یا در روزهاي پایان هفته منتشر شده، شامل اخبار بدتري بوده اند. به زعم آن ها، مدیران به شکل فرصت طلبانه اي اعلام اخبار نامطلوب را طوري زمان بندي می كنند كه از مزایاي كاهش توجه سرمایه گذاران و پوشش رسانه اي در پایان روز كاري و پایان هفته استفاده كنند. به بيان دیگر، مدیران اخبار نامطلوب را در زمان هاي مورد توجه سرمایه گذاران پنهان می كنند تا واكنش منفی بازار را كاهش دهند ). تمایل مدیران جهت به تأخير انداختن گزارش هاي حاوي 2009؛ دلاوینگا و پولت، 1982(پاتل و ولفسون، اخبار بد سود از جمله مواردي است كه موجب عدم دسترسی به موقع به اطلاعات مالی می شود كه این امر در ادبيات حسابداري به عنوان “فرضيه افشای راهبردی” معرفی شده است. از نظر برخی پژوهشگران، عوامل متعددي بر انتخاب هاي پيش روي مدیریت جهت افشاي اطلاعات مربوط به سود و انتخاب زمان انتشار این اطلاعات مؤثر است كه از آن جمله می توان به فعاليت های برنامه ریزی یا اجتناب مالياتی شركت  .)2014؛ كرابتری و كوبيک، 2006اشاره نمود (دسای و دارماپالا، اجتناب مالیاتی موضوع ماليات بر عملکرد، بخش مهمي از حوزۀ ادبيات مالي و اقتصادي هر كشور محسوب مي شود. محيط اطلاعاتي حسابداري در ایران به گونه اي است كه ماليات یکي از اركان اثرگذار بر گزارشگري مالي  2 به شمار مي رود. این موضوع تا اندازه ای حائز اهميت است كه طبق مفاد استاندارد حسابداری شماره ایران، براي گزارشگري جریان های نقدی مختص به ماليات بر عملکرد طبقه بندي جداگانه اي پيش بيني شده است. علاوه بر این، بنا بر الزامات افشاي استانداردهاي حسابداري ایران، در یادداشت هاي توضيحي صورت هاي مالي باید اطلاعات تفصيلي دربارۀ ماليات ابرازي، تشخيصي و قطعي افشا گردد (استانداردهای ). ضمن آن كه عمدۀ منبع درآمدهاي مالياتي در ایران به ماليات بر درآمد (عملکرد) 1393حسابداری ایران، شركت ها اختصاص دارد. در این راستا، پرداخت ماليات نيز از اهميت بسزایي برخوردار است؛ به طوري كه

1041395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل هميشه دولت ها درصددند با وضع قوانينی زمينه هاي این كار را فراهم سازند. اما مؤدیان مالياتي بنا به دلایل گوناگون از روش های اجتناب مالياتي یا فرار مالياتي، سعي در پرداخت ماليات كمتري دارند. نمود این موضوع در برخي از متغيرهاي مالي مشاهده می شود كه در این راستا مي توان به تفاوت بين سود حسابداري و سود مشمول ماليات و همچنين نرخ مؤثر ماليات به عنوان معياري از وضعيت اجتناب مالياتي اشاره نمود  .)2014 (كرابتری و كوبيک، تاكنون هيچ گونه تعریف جامع و قابل قبولي از اجتناب مالياتي در ادبيات حسابداري صورت نگرفته است. با توجه به سطح وسيعي از تعاریف مطرح شده در این زمينه، اجتناب مالياتي بيانگر یک استراتژي مستمر و  قانوني است كه از آن ً پایدار در زمينه برنامه ریزي مالي استراتژیک است كه در برگيرنده فعاليت هاي كاملا جمله مي توان به هدایت منابع واحد تجاري در جهت فعاليت هاي معاف از ماليات از جمله سرمایه گذاري در اوراق مشاركت، مطرح كردن معاملات و رویدادها در یک محدوده زماني معين جهت استفاده از مزایاي مالياتي و استفاده از روش هاي حسابداري كه صرفه جویي مالياتي بيشتری ایجاد مي كنند، اشاره نمود   .)1394(خواجوی و كيامهر،  تحت عنوان شيوه هایي براي جلوگيري از انتقال وجه نقد از سهامداران ً فعاليت هاي اجتناب از ماليات اساسا به سوي دولت شناخته مي شود كه این امر افزایش ارزش شركت را نيز در بر خواهد داشت. با این حال، اجتناب مالياتي هميشه به نفع سهامداران نبوده و مدیران فرصت طلب ممکن است به بهانه اجتناب مالياتي منابع را در جهت منافع شخصي هدایت نمایند، كه این موضوع موجب افزایش هزینه اي سهامداران و در ). افزون بر این، اجتناب 2014 نتيجه، فزوني مخارج اجتناب مالياتي به منافع آن مي شود (چن و همکاران، مالياتی پيامدهای نامطلوب متعددی را در بازار سرمایه به دنبال خواهد داشت كه از مهم ترین آنها، می توان به تاخير در اعلان سود شركت اشاره نمود. در ادبيات حسابداری دلایل متعددی برای پشتيبانی از چنين رابطه ای ارائه شده است: نخست، از آنجا كه برنامه ریزی های اجتناب از پرداخت ماليات شركت مستلزم پنهان نمودن حقایق و انجام معاملات پيچيده می باشد، لذا زمان بر بوده و موجب صرف زمان زیادی از سوی  وقفه در اعلان سود سالانه شركت می گردد. ًمدیران جهت تحریف و مدیریت سود گزارش شده و متعاقبا دوم اینکه، بر پایه مطالعات صورت گرفته پيرامون محتوای اطلاعاتی اجتناب مالياتی، ماليات بر درآمد یکی از نشانه های سودآوری شركت بوده و اجتناب مالياتی موجب كاهش محتوای اطلاعاتی سود می گردد. لذا در شركت های دارای فعاليت اجتناب مالياتی، مدیران اعلان سود سالانه را به تاخير می اندازند تا فرصت بيشتری برای اعمال مدیریت سود داشته و بدین طریق بتوانند واكنش منفی بازار نسبت به این خبر بد سود

105 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران )2006). بر پایه این استدلال، دسای و دارماپالا (2009 ؛ آیرز، 2005را كاهش دهند (هانلون و همکاران، شواهدی مبنی بر وجود رابطه منفی بين اجتناب مالياتی و به موقع بودن اعلان سود شركت ها ارائه نمودند. ) نيز دریافتند كه فعاليت اجتناب مالياتی شركت ها، سبب تاخير 2014به طور مشابه، كرابتری و كوبيک ( در اعلان سود آن ها می گردد. لذا با توجه به مطالب مطروحه فوق، فرضيه پژوهش به صورت زیر تدوین می گردد: فرضيه پژوهش: بين فعاليت های اجتناب مالياتی و تأخير در اعلان سود شركت ها رابطه مثبت معناداری وجود دارد. – پیشینه پژوهش3 ) در پژوهش خود با عنوان “استراتژی های زمان بندی اعلان سود “و با انتخاب  2009عباد و همکاران ( به این نتيجه رسيدند كه شركت ها تمایل 2008 تا 2002 شركت اسپانيایی طی سال های 308 نمونه ای از دارند كه اخبار بد (خوب) در خصوص سود را در ساعات معاملاتی (یا غيرمعاملاتی) سهام به بازار اعلان نمایند. ) در پژوهش خود به بررسی رابطه بين گزارشگری مالياتی متهورانه با 2009فرانک و همکاران ( 49886 گزارشگری مالی متهورانه در شركت های آمریکایی پرداختند. نمونه آماری این تحقيق متشکل از  بوده است. نتایج پژوهش نشان داد كه ميان این دو، 2005 تا 1991 های  شركت-سال مشاهده طی سال رابطه مثبت معناداری وجود دارد. ) ارتباط بين اجتناب مالياتی با پایداری سود و رابطه بين سود و جریانات نقدی 2010آتوود و همکاران ( آتی را بررسی نمودند. در این تحقيق از تفاوت دفتری ماليات به عنوان سنجه اجتناب مالياتی استفاده شد و نتایج نشان داد كه اجتناب مالياتی سبب كاهش پایداری سود شده و بر رابطه بين سود با جریانات نقدی آتی، اثر منفی معناداری دارد.  شركت آمریکایی به بررسی ارتباط بين شفافيت 1500 ) با انتخاب نمونه ای مشتمل بر 2010وانگ ( اطلاعاتی با اجتناب مالياتی و ارزش شركت پرداخت. نتایج پژوهش نشان داد كه شركت های با شفافيت اطلاعاتی بيشتر در مقایسه با سایر شركت ها موضع متهورانه تری برای اجتناب مالياتی اتخاذ می كنند. علاوه بر این، سرمایه گذاران برای شركت های دارای اجتناب مالياتی، ارزش بيشتری قائل بوده كه با كاهش شفافيت اطلاعاتی، ارزش شركت نيز كاهش می یابد. ) به بررسی ارتباط ميان اجتناب مالياتی و ریسک سقوط قيمت سهام پرداختند. 2011كيم و همکاران (

1061395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل یافته های پژوهش حاكی از آن است كه بين اجتناب مالياتی و ریسک سقوط قيمت سهام رابطه مثبت معناداری وجود دارد. به بيان دیگر، اجتناب مالياتی ابزاری برای مدیران فراهم می آورد كه آنان را قادر می سازد رفتار فرصت طلبانه خود را تسهيل نموده و اخبار بد را پنهان نمایند. بدین ترتيب، با انتشار یکباره این اخبار بد، قيمت سهام سقوط می كند. ) تاثير گزارشگری مالياتی متهورانه بر شفافيت اطلاعاتی شركت ها را 2012بالاكریشنان و همکاران ( مورد بررسی 2009 تا 1990 شركت- سال مشاهده در فاصله زمانی سال های 29970 برای نمونه ای از قرار دادند. آنها در این تحقيق از متغيرهای تفاوت دفتری ماليات و نرخ مؤثر مالياتی برای سنجش اجتناب مالياتی استفاده نموده و به این نتيجه رسيدند كه گزارشگری مالياتی متهورانه باعث كاهش شفافيت اطلاعاتی شركت می شود. ) در پژوهشی به بررسی رابطه هموارسازی سود مشمول ماليات، اجتناب 2013ميبری و همکاران ( مالياتی و محتوای اطلاعاتی آن پرداختند. نتایج تحقيق نشان داد كه شركت های با سود مشمول ماليات هموارتر، از نتایج اجتناب مالياتی مطلوبی برخوردار هستند. علاوه بر این، آنها دریافتند كه هموارسازی سود، ) در پژوهش خود با 2014 محتوای اطلاعاتی سود مشمول ماليات را كاهش می دهد. كرابتری و كوبيک ( عنوان “اجتناب مالياتی و به موقع بودن اعلان سود ساليانه شركت ها” و با به كارگيری دو سنجه تفاوت دفتری ماليات و نرخ مؤثر مالياتی برای اندازه گيری اجتناب مالياتی به بررسی ارتباط بين این متغيرها در  شركت- سال مشاهده طی سال های 16340بازار سرمایه آمریکا پرداختند. نمونه آماری این پژوهش شامل  بوده است. یافته های پژوهش حاكی از آن است كه افزایش اجتناب مالياتی شركت ها، سبب 2010 تا 1993 ) در پژوهش خود به بررسی ارتباط ميان اجتناب 2014 تاخير در اعلان سود آن ها می گردد. چن و همکاران ( مالياتی با ارزش شركت و همچنين تأثير شفافيت اطلاعاتی بر رابطه بين آن ها، پرداختند. با بهره گيری از مدل های رگرسيون چند متغيره نتایج حاكی از آن است كه بين اجتناب مالياتی و ارزش شركت رابطه منفی معناداری وجود دارد. علاوه بر این نتایج نشان داد كه با افزایش شفافيت اطلاعاتی، اثر منفی اجتناب مالياتی بر ارزش شركت كاهش می یابد. ) تأثير اجتناب مالياتی بر هزینه حقوق صاحبان شركت ها را بررسی نمودند. در این 2016گو و همکاران ( تحقيق از سه سنجه سود حسابداری مشمول ماليات، تفاوت دفتری ماليات و نرخ مؤثر مالياتی به عنوان شاخص های اندازه گيری اجتناب مالياتی استفاده گردید. نتایج تحقيق نشان داد كه بين اجتناب مالياتی و هزینه حقوق صاحبان سهام شركت ها رابطه منفی معناداری وجود دارد. همچنين آنها دریافتند كه در

107 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران شركت هایی با نظارت خارجی بهتر و نيز شركت های با كيفيت اطلاعات حسابداری بالاتر، این رابطه قوی تر است. ) رابطه بين هموارسازی سود مشمول ماليات با اجتناب مالياتی و محتوای 1393اسمعيلی و همکاران( تا 1383 ساله از سال 8 شركت طی دوه 87 اطلاعاتی سود مشمول ماليات را برای نمونه ای مشتمل بر  مورد بررسی قرار دادند و به این نتيجه رسيدند كه هموارسازی سود مشمول ماليات رابطه مثبت و 1390 معناداری با اجتناب مالياتی دارد ولی با محتوای اطلاعاتی سود مشمول ماليات رابطه معناداری مشاهده نشد. ) در پژوهش خود به بررسي رابطۀ بين تفاوت ماليات تشخيصي و ابرازي با 1393 رحمانی و همکاران ( 1391 تا 1385 اجتناب از ماليات، در شركت هاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بين سال هاي پرداختند. نتایج این بررسي حاكي از آن است كه بين تفاوت ماليات تشخيصي و ابرازي با اجتناب از ماليات رابطۀ مثبت معناداري وجود دارد.  )تأثير ریسک وضعيت مالياتي بر حقالزحمه حسابرسي 1394پورحيدری و گل محمدی شوركی ( شركت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 62 شركت ها را برای نمونه ای متشکل از  بررسی نمودند و به این نتيجه رسيدند كه رابطه منفي (یا مثبت) و معناداری ميان نرخ مؤثر 1392 تا 1387 ماليات (ریسک وضعيت مالياتي) و حق الزحمه حسابرسي وجود دارد. ) تأثير اطمينان بيش از حد مدیریتي بر اجتناب مالياتي را بررسی نمودند. 1394عرب صالحی و هاشمی ( 1392 تا 1385 شركت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طي سال هاي 76با انتخاب نمونه ای از و با بهره گيری از الگوي رگرسيون چندمتغيره نتایج پژوهش نشان داد كه اثر اطمينان بيش از حد مدیریتي بر اجتناب مالياتي، مثبت و معنادار است. ) طی پژوهشی تاثير برخی از ویژگی های حاكميت شركتی شامل نسبت هيأت 1394سپاسی و فتحی ( مدیره موظف، نسبت تغييرات هيأت مدیره و نقش دوگانه رئيس هيأت مدیره را بر سياست تعهدی تقليل دهنده مالياتی مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصل از پژوهش بيانگر آن است كه نسبت هيأت مدیره موظف، نسبت تغييرات هيأت مدیره و نقش دوگانه رئيس هيأت مدیره، تأثير معناداری بر سياست تعهدی تقليل دهنده مالياتی ندارد. اما این درحالی است كه وضعيت مالياتی و نسبت بازده دارایی ها به ترتيب رابطه ای منفی و مثبت با سياست تقليل دهنده مالياتی دارند. ) طی پژوهشی به بررسی رابطه بين كيفيت حسابرسي و اجتناب مالياتي 1394خواجوی و كيامهر ( بوده است. با به كارگيری 1391 تا 1381 شركت طی سال های 130پرداختند. نمونه انتخابی تحقيق شامل

1081395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل مدل های رگرسيون چندمتغيره، یافته هاي پژوهش نشان داد كه كيفيت حسابرس (اندازه مؤسسه حسابرسي) بر اجتناب مالياتي شركت ها بر اساس نرخ مؤثر مالياتي و تفاوت دفتري ماليات، تأثير مثبت معناداری دارد. این در حالي است كه كيفيت حسابرسي (دوره تصدي حسابرس) بر اجتناب مالياتي شركت ها تنها بر اساس نرخ مؤثر مالياتي، تأثير مثبت و معناداری دارد. – روش شناسی تحقیق 4 تحقيق حاضر از نظر هدف، تحقيقی كاربردی و از نظر شيوه گردآوری داده از نوع تحقيقات نيمه تجربی پس رویدادی در حوزه تحقيقات اثباتی حسابداری است كه با استفاده از روش رگرسيون چند متغيره و مدل های اقتصاد سنجی انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش را شركت های پذیرفته  تشکيل می دهد و نمونه انتخابی تحقيق 1393 الی 1389 شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های نيز شركت هایی می باشند كه مجموعه شرایط زیر را دارا باشند: بوده و تا پایان 1389 – شركت هایی كه تاریخ پذیرش آنها در سازمان بورس اوراق بهادار قبل از سال 1 نيز در فهرست شركت های بورسی باشند. 1393سال – به منظور افزایش قابليت مقایسه، سال مالی آنها منتهی به پایان اسفند ماه باشد.2 – طی سال های مذكور تغيير فعاليت یا تغيير سال مالی نداده باشند. 3 – جزء شركت های سرمایه گذاری و واسطه گری مالی نباشند (شركت هاي سرمایه گذاري به علت تفاوت 4 ماهيت فعاليت با بقيه شركت ها در جامعه آماري منظور نشدند). ماه نباشد.6 – طول وقفه انجام معاملات در این شركت ها طی دوره زمانی مذكور بيشتر از 5 شركت به عنوان نمونه تحقيق انتخاب شدند. داده های 107 پس از اعمال محدودیت های فوق تعداد تحقيق حاضر از لوح های فشرده آرشيو آماری و تصویری سازمان بورس اوراق بهادار تهران، پایگاه اینترنتی بورس اوراق بهادار تهران و دیگر پایگاه های مرتبط و نيز از نرم افزارهای تدبير پرداز و دناسهم استخراج  Eviews گردید. تجزیه و تحليل نهایی داده های گردآوری شده نيز با استفاده از نرم افزار اقتصادسنجی صورت گرفته است. – مدل و متغیرهای مورد استفاده در آن5 ) می 2014به منظور آزمون فرضيه پژوهش از الگوی زیر كه برگرفته از پژوهش كرابتری و كوبيک ( باشد، استفاده شده است:

109 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران +β7LEVi,t+●β8PPEi,t●+●εi,t كه در مدل فوق: متغیر وابسته كه از طریق فاصله زمانی تعداد روزهای بين پایان t در سالi: تاخير در  اعلان سود شركت DELAYi,t .)2014 سال مالی و تاریخ اعلان سود ساليانه شركت محاسبه می شود (كرابتری و كوبيک، متغیر مستقل ) است كه به منظور اندازه گيری آن مطابق با پژوهش TAXمتغير مستقل پژوهش حاضر، اجتناب مالياتی ( ) از دو سنجه استفاده 1394) و عرب صالحی و هاشمی (2014كرابتری و كوبيک ( ،)2014چن و همکاران ( ) از طریق تفاوت بين سود حسابداری BTDشده است. سنجه اول اجتناب مالياتی، تفاوت دفتری ماليات ( (سود قبل از ماليات) و سود مشمول ماليات شركت بدست می آید كه سود مشمول ماليات نيز از تقسيم هزینه ماليات بر نرخ ماليات قانونی محاسبه می گردد كه به منظور همگن سازي، این متغير بر ارزش دفتري كل دارایی ها تقسيم شده است. ) بوده كه به صورت زیر محاسبه می شود: ETR دومين سنجه اجتناب مالياتی، نرخ موثر مالياتی (

i,t

i,t

i,t

TTE

ERT

PTE

=

كه در آن:  ،t در سال i : نرخ موثر مالياتی شركت ETRi,t ؛ وt در سال i :كل هزینه ماليات شركت TTEi,t است. t در سال i: سود قبل از ماليات شركت PTEi,t از آنجا كه هر چه نرخ موثر مالياتی شركت كمتر باشد، ميزان اجتناب مالياتی آن شركت بيشتر است، لذا -) ضرب می شود.1 نرخ های مالياتی محاسبه شده، در عدد منفی یک ( متغیرهای کنترلی  زیان گزارش كرده باشد، مقدار آن برابر با یک و در t در سالi: متغير مجازی بوده كه اگر شركت LOSSi,t غير این صورت صفر در نظر گرفته می شود.  مقبول باشد به آن عدد یک و در t در سال i: متغيری مجازی كه اگر گزارش حسابرس شركت OPINi,t غير این صورت عدد صفر اختصاص داده می شود.

1101395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل  سازمان حسابرسی باشد، مقدار آن یک و در غير این صورت t در سال i : اگر حسابرس شركت BIGi,t صفر خواهد بود.  كه از طریق لگاریتم طبيعی فروش خالص ساليانه شركت اندازه گيری t در سال i: اندازه شركت SIZEi,t می شود. كه از تقسيم ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شركت بر t در سال i : فرصت های رشد شركت MTBi,t ارزش دفتری آن محاسبه می شود. كه از تقسيم مجموع بدهی  ها بر ارزش دفتری دارایی های شركت t در سال i: اهرم مالی شركت LEVi,t بدست می آید؛  می باشد. t در سال i : نسبت دارایی های ثابت مشهود به كل دارایی های شركت PPEi,t ) و BTDاز آنجا كه در این تحقيق برای سنجش اجتناب مالياتی از دو سنجه تفاوت دفتری ماليات ( ) استفاده شده است، لذا مدل فوق، برای هر یک از معيارهای اجتناب مالياتی به ETRنرخ موثر مالياتی ( صورت جداگانه برآورد می گردد. به منظور برآورد مدل های تحقيق از تکنيک داده های تلفيقی استفاده شده است. داده های تلفيقی كه از تركيب دو دسته داده هاي سري زماني و مقطعي حاصل مي شود، امروزه به طور گسترده ای توسط محققين مورد استفاده قرار می گيرد. در بسياري از موارد، محققين از این روش براي مواردي كه نمي توان مسائل را به صورت سري زماني یا مقطعي بررسي نمود و یا زماني كه تعداد داده ها كم است، استفاده مي كنند. ادغام داده هاي سري زماني و مقطعي و ضرورت استفاده از آن بيشتر به دليل افزایش تعداد مشاهدات، بالا بردن درجه آزادي، كاهش ناهمسانی واریانس و كاهش همخطی ميان متغيرها .)2009 می باشد (گجراتی، – یافته های پژوهش 6 آمار توصیفی به منظور بررسي مشخصات عمومي متغيرها، همچنين برآورد مدل و تجزیه و تحليل دقيق آنها، آشنایي )، آمار توصيفی متغيرهای مورد آزمون كه شامل 1با آمار توصيفي مربوط به متغيرها لازم است. جدول ( شركت- سال مشاهده 535 برخی شاخص های مركزی و پراكندگی می باشد را برای نمونه ای متشکل از  نشان می دهد. 1393-1389 در فاصله زمانی سال های

111 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران )- آمار توصیفی مربوط به متغیرهای تحقیق  1جدول ( متغير تعداد مشاهدات   ميانگين ميانه حداقل حداكثر انحراف معيار DELAY53591 /12886 /021252493 /463 BTD5350 /0850 /0630/0490 /5360 /109 ETR5350/1460/1310/4120 /0310 /184 LOSS5350 /0610 /000   0 /000                    1/0000 /238 OPIN5350 /3840 /0000 /0001 /0000 /412 BIG5350 /4030 /0000 /0001 /0000 /513 SIZE53510 /63110 /407 9/86412 /7260 /587 MTB5351 /6521 /4360 /5293 /6051 /216 LEV5350 /4790 /4570 /1230 /7630 /442 PPE5350 /5670 /5490 /0210 /8830 /317 منبع: یافته های محقق همان گونه كه در این جدول ملاحظه می شود، ميانگين متغير تأخير در اعلان سود سالانه شركت های  روز است. مشاهده مقدار ميانگين تفاوت سود حسابداری و سود مشمول ماليات 91مورد بررسی حدود ) حاكی از آن است كه به طور متوسط سود قبل از ماليات شركت ها بيشتر از سود مشمول ماليات آنها BTD( بوده كه با توجه به نرخ قانونی ماليات بر عملکرد شركت های 0/146است. ميانگين نرخ موثر مالياتی نيز  درصد)، می توان گفت به طور كلی وضعيت مالياتي شركت ها با سياست هاي مالياتي سازگار 22/5بورسی ( درصد شركت هاي مورد بررسی داراي زیان قبل از كسر ماليات بودند. اندازه 6نيست. همچنين حدود  و 10/631 شركت نيز كه از طریق لگاریتم فروش ساليانه شركت محاسبه می گردد، دارای مقدار ميانگين  می باشد. علاوه 12/726 و 9/864 بوده كه حداقل و حداكثر مقدار این متغير به ترتيب برابر با 10/407ميانه  درصد از 48 بر این، ملاحظه مقدار ميانگين متغير اهرم مالی حکایت از آن دارد كه به طور متوسط حدود دارایی های شركت های نمونه از محل بدهی تامين مالی شده است. نتایج آزمون فرضیه ها با توجه به روش مدل سازي داده هاي تلفيقي، ابتدا باید مشخص نمود كه كدام یک از فروض یکسان

1121395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل   F بودن عرض از مبدأها یا متفاوت بودن آنها  برای مقاطع، می بایست اعمال گردد. بدین منظور از آزمون ، نشان دهنده یکسان بودن عرض از مبداها بوده و در مقابل H0ليمر استفاده می شود. در این آزمون، فرضيه جدول باشد، F محاسباتی بيشتر از F ،دلالت بر ناهمسانی عرض از مبدا ها دارد. چنان چه آماره H1فرضيه ) رد شده و متفاوت بودن عرض از مبدأها برای مقاطع مختلف پذیرفته مي شود. نتایج H0فرضيه صفر ( ) نشان داده شده است:   2 در جدول (Fمربوط به آزمون   لیمر برای مدل های تحقیق F)- نتایج آزمون 2جدول ( مدل سنجه اجتناب F ماليات مقدار آماده سطح معناداری نتیجه                       )1مدل ( BTD                       3/892                               0/000H0 رد

                      )2مدل ( ETR4 /013                               0/000H0 رد منبع: یافته های محقق نتایج این جدول نشان می دهد فرضيه صفر مبنی بر برابري عرض از مبدأها در مقاطع مختلف برای تمامی مدل ها رد می شود. پس از مشخص شدن این كه عرض از مبدأ براي مقاطع مختلف یکسان نيست، باید روش مورد استفاده در برآورد مدل (اثرات ثابت یا تصادفي) تعيين گردد كه بدین منظور از آزمون ، مبنی بر سازگاری تخمين های اثر تصادفی در مقابل H0هاسمن استفاده مي شود. در این آزمون فرضيه  پذیرفته H0 ، مبنی بر ناسازگاری تخمين های اثر تصادفی قرار می گيرد. بنابراین در صورتی كه H1فرضيه شود، روش اثرات تصادفی بر روش اثرات ثابت مرجح خواهد بود و در غير این صورت، روش اثرات ثابت ) نشان داده شده 3بر روش اثرات تصادفی برتری خواهد داشت. نتایج مربوط به آزمون هاسمن در جدول ( است: )- نتایج آزمون هاسمن برای انتخاب بین اثرات ثابت و اثرات تصادفی3جدول ( مدل             سنجه اجتناب مالياتی                سطح معناداری                 نتيجه χ2مقدار آماره                        BTD                                               )1مدل ( 17/416                           0/027H0 رد                          ETR                                              )2مدل ( 17/704                            0/022H0 رد منبع: یافته های محقق

113 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران نتایج جدول فوق بيانگر آن است كه فرضيه صفر رد شده، لذا مدل ها باید به روش اثرات ثابت برآورد گردد. به منظور تشخيص نرمال بودن توزیع اجزاي اخلال مدل نيز از آزمون جارک- برا استفاده گردید. از  است، لذا فرض صفر مبنی 0/05 آنجا كه نتيجۀ احتمال آمارۀ جارک- برا، برای مدل های تحقيق بيشتر از بر نرمال بودن اجزاي اخلال را نمي توان رد كرد؛ پس توزیع اجزاي اخلال نرمال است. ضمن آن كه، بر اساس قضيۀ حد مركزي، در داده هایي كه تعداد مشاهده ها زیاد است، ضرایب نرمال محسوب مي شوند، ). در این تحقيق همچنين، برای آزمون همبستگی بين 2009هرچند توزیع اجزا نرمال نباشد (گجراتی، پسماندها از آماره دوربين- واتسن و برای رفع ناهمسانی واریانس، از روش حداقل مربعات تعميم یافته  استفاده شده است. علاوه بر این، به منظور اطمينان از عدم وجود مشکل همخطی چندگانه بين متغيرها، ) مورد بررسی قرار گرفت كه با توجه به آن كه VIFآزمون همخطی با استفاده از عامل تورم واریانس ( است، می توان دریافت كه مشکل همخطی چندگانه 10مقادیر این آماره برای متغيرهای توضيحی كمتر از تهدیدی جدی برای مدل محسوب نمی شود. نتایج حاصل از آزمون فرضيه پژوهش به طور جداگانه بر ) برای اجتناب مالياتی، ETR) و نرخ موثر مالياتی (BTDاساس هر یک از دو سنجه تفاوت دفتری ماليات ( ) ارائه شده است:4در جدول ( )- نتایج برآورد مدل اول بر اساس دو سنجه اجتناب مالیاتی4جدول( (TAX =BTD)    t        متغير                  ضریب             آماره  (TAX=ETR)          t      ضریب                  آماره C      1/568**3 /372 530 **3 /505 TAX1 /095 **2 /7962 /580**3 /450 LOSS0 /058 *2 /3880 /055*2 /237 OPIN0/088*2/2120/097 **2/601 BIG0/005- 1/744  0/004             1/366 SIZE    0/023*2/2190/026* 2/362 MTB0 /0811 /5310 /0821 /535 LEV0 /090* 2 / 2100 /086*2 /115 PPE 0/001    – 0/062 0/0010/156 10 F  آماره /018**F 10 آماره /026**

1141395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل ضریب تعيين تعدیل شده                                               ن تعدیل شده                       0/562 0 ضریب تعيي /581 آماره دوربين واتسن                                                              ن واتسن                            1/983 1 آماره دوربي /979 %  می باشد. 1 % و 5*و**   به ترتيب بيانگر معناداری آماری در سطح خطای منبع: یافته های محقق در این جدول، بيانگر معناداری كلی مدل های رگرسيونی برازش شده در F ملاحظه مقادیر آماره های  است. مقادیر آماره دوربين- واتسن نيز حکایت از عدم وجود مشکل خود همبستگی در 0/99سطح اطمينان  مربوط به tميان جملات پسماند دارد. همان گونه كه در این جدول مشهود است، ضریب برآوردی و آماره  درصد معنادار است. بدین ترتيب، 1) در هر دو مدل مثبت و در سطح خطای TAXمتغير اجتناب مالياتی ( درصد تایيد می گردد. 1فرضيه پژوهش در سطح خطای – نتیجه گیری و پیشنهادها 7 هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بين اجتناب مالياتی با تاخير در اعلان سود شركت ها می باشد.  شركت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران 107 برای دستيابی به این هدف نمونه ای متشکل از  در نظر گرفته شد.  نتایج پژوهش حاكی از آن است كه فعاليت های اجتناب 1393 تا 1389 طی سال های مالياتی شركت ها سبب تاخير در اعلان سود سالانه آن ها می شود. در خصوص تأیيد فرضيه مذكور می توان چنين استدلال نمود كه به دليل آن كه فعاليت های برنامه ریزی  اجتناب از پرداخت ماليات شركت مستلزم پنهان نمودن حقایق و انجام معاملات پيچيده می باشد، لذا زمان بر بوده و موجب صرف زمان زیادی از  وقفه در اعلان سود سالانه شركت ًسوی مدیران جهت تحریف و مدیریت سود گزارش شده و متعاقبا می گردد. علاوه بر این، از آنجا كه اجتناب مالياتی موجب كاهش محتوای اطلاعاتی سود می گردد، لذا در شركت های دارای فعاليت اجتناب مالياتی، مدیران اعلان سود سالانه را به تاخير می اندازند تا فرصت بيشتری برای  اعمال مدیریت سود داشته و بدین طریق بتوانند واكنش منفی بازار نسبت به این خبر بد ) و 2006 سود را كاهش دهند. نتيجه بدست آمده در این پژوهش، با یافته های تحقيق دسای و دارماپالا( ) نيز همخوانی دارد. بر مبنای یافته های حاصل از این پژوهش، پيشنهادهای زیر 2014كرابتری و كوبيک( ارائه می گردد: – با توجه به وجود رابطه معنادار بين فعاليت های اجتناب مالياتی و تأخير در اعلان سود شركت ها به 1 سرمایه گذاران و فعالان بازار سرمایه، پيشنهاد می شود كه هنگام اتخاذ تصميمات سرمایه گذاری در كنار سایر متغيرهای مالی به نرخ موثر مالياتی و تفاوت دفتری ماليات شركت نيز توجه نموده و آن ها را به عنوان

115 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران عوامل اثرگذار بر زمان اعلان سود شركت ها در مدل های تصميم گيری خود لحاظ نمایند. – بر اساس نتایج تحقيق پيشنهاد می شود سياست گذاران حوزه مالياتی و تدوین كنندگان استانداردهای 2 حسابداری، سيستم های مالياتی آینده و استانداردهای حسابداری را به گونه ای طراحی كنند كه شکاف بين سود حسابداری و مشمول ماليات كاهش یافته تا بدین طریق زمينه فعاليت های اجتناب مالياتی و به تبع آن، تاخير در اعلان سود شركت ها كاهش یابد. – پيشنهاد می گردد مالکان شركت ها تدابيری اتخاذ نمایند كه رویه های مالياتی شركت با شفافيت 3 تاخير در اعلان سود ً بيشتری اجرا شود، تا فرصت های انحراف منافع و رفتار فرصت طلبانه مدیران و متعاقبا شركت ها به حداقل برسد. به طور مثال، افرادی مستقل از مدیران شركت به بررسی دوره ای سياست های مالياتی شركت بپردازند. – به دست اندركاران و تدوین كنندگان قوانين مالياتی نيز پيشنهاد می گردد تا ضمن آموزش فرهنگ 4 پرداخت ماليات به اشخاص حقوقی و حقيقی، قوانين مالياتی كه امکان گریز از ماليات برای مؤدي را فراهم می سازند، شناسایی، بررسی و نسبت به آنها تجدید نظر شود. در ادامه این تحقيق، برخی از موضوعات مهمی كه می توانند در پژوهش های آتی مورد بررسی قرار گيرند عبارتند از: – انجام تحقيق حاضر به تفکيک صنایع موجود در بورس اوراق بهادار تهران به منظور كنترل تأثير 1 صنعت. – بررسی اثر  اجتناب مالياتی بر محتوای اطلاعاتی و كيفيت سود.2 – بررسی اثر تعدیل كنندگی نظارت خارجی بر رابطه بين اجتناب مالياتی و تاخير اعلان سود شركت ها. 3

1161395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل فهرست منابع 1 .). بررسی رابطه هموارسازی سود 1393اسمعيلی، سعيد؛ جبارزاده كنگرلوئی، سعيد و متوسل، مرتضی ( مشمول ماليات با اجتناب مالياتی و محتوای اطلاعاتی سود مشمول ماليات شركت های پذیرفته شده در .133-113، صص 24بورس اوراق بهادار تهران، پژوهشنامه ماليات، شماره 2 .). تأثير ریسک وضعيت مالياتي شركت بر حق 1394پورحيدری، اميد و گل محمدی شوركی، مجتبی ( .318 -301، صص 3، شماره 22 الزحمۀ حسابرسي. بررسی های حسابداری و حسابرسی، دوره 3 .). بررسي رابطۀ بين كيفيت حسابرسي و اجتناب مالياتي در 1394خواجوی، شکراله و كيامهر، محمد ( .108 -87، صص 26شركتهاي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشنامه ماليات، شماره 4 .) .بررسی رابطۀ تفاوت ماليات تشخيصی و 1393رحمانی، علی؛ ملانظری، مهناز و اربابی بهار، زهرا ( .)73(مسلسل 25ماليات ابرازی با اجتناب از پرداخت ماليات. پژوهشنامه ماليات، شماره 5 .). تاثير حاكميت شركتی بر سياست تعهدی تقليل دهنده مالياتی 1394سپاسی، سحر و فتحی، زهرا ( ، صص 25، شماره 8شركتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری مدیریت، سال .59-49 6 .). تأثير اطمينان بيش از حد مدیریتی بر اجتناب مالياتی. 1394عرب صالحی، مهدی و هاشمی، مجيد ( .104-85، صص 1، شماره 22 بررسی های حسابداری و حسابرسی، دوره 7 .) .بررسی مدیریت زمان اعلان سود 1391قائمی، محمدحسين؛ جهانفر، حسن و رضایی، فرامرز ( .104 -85، صص 11، شماره 3 شركت ها. دانش حسابداری، سال 8. Abad, D., Sanabria S, Yague J. (2009). Strategic timing of annual earnings announcements: evidence from an order driven market. Rev Quant Financ Acc, Vol. 32, pp. 287–308. 9. Atwood,●T.J.●Drake,●Michael●S.●and●Myers,●Linda●A.●(2010).●Book-Tax●Conformity,●Earnings●Persistence●and●the●Association●between●Earnings●and●Future● Cash Flows, Forthcoming, Journal of Accounting and Economics. 10. Ayers,●B.C.●Jiang,●J.●and●Laplante,●S.K.●(2009).●Taxable●income●as●a●performance● measure:●the●effects●of●tax●planning●and●earnings●quality,●Contemporary●Accounting Research, Vol. 26 No. 1, pp. 15-54.

Downloaded from taxjournal.ir at 9:34 +0430 on Wednesday September 12th 2018

117 اجتناب مالیاتی و به موقع بودن اعلان سود: آزمون تجربی از بورس اوراق بهادار تهران 11. Bagnoli●M,●Kross●W,●Watts,●S.●(2002).●●The●information●in●management’s●expected earnings report date: a day late, a penny short.  Journal of Accounting  Research,  40(5):1275–1296.             12.  Balakrishnan, K. Blouin, J. and Guay, W. (2011). Does tax aggressiveness reduce●financial●reporting●transparency?,●available●at:●http://papers.ssrn.com●/sol3/ papers.cfm?abstract. 13. ●Chen,●X.●Hu,●N.●Wang,●X.●Tang,●X.●(2014).●Tax●avoidance●and●firm●value:●evidence from China, Nankai Business Review International, Vol. 5, Iss1, pp. 25–42. 14. Crabtree, A.D., Kubick, T, R. (2014). Corporate tax avoidance and the timeliness of  annual earnings announcements.  Review of Quantitative Finance and Accounting, 42, pp. 51–67. 15. DellaVigna, Stefano., and Joshua, M. Pollet. (2009). inattention and Friday earnings  announcements. Journal of Finance, 64, pp.709–749. 16. Desai M,. and  Dharmapala, D. (2006). Corporate tax avoidance and high-powered incentives. Journal of Financial Economics, 79 (1), pp. 145-179. 17. Doyle, J. and Magilke, M. (2009). The timing of earnings announcements: an examination●of●the●strategic●disclosure●hypothesis.●Accounting●Review,●84(1),● pp.157–182. 18. Frank●M,●Lynch●L,●Rego●S.●(2009).●Tax●reporting●aggressiveness●and●its●relation● to●aggressive●financial●reporting.●Account●Review,●64(2),●pp.467–496. 19. Goh,●B.W.●Lee,●J.●Lim,●Ch.●&●Shevlin,●T.●(2016).●The●Effect●of●Corporate●Tax● Avoidance●on●the●Cost●of●Equity,●Available●at:●http://papers.ssrn.com/so13/●/papers.cfm?abstract_id=2737784. 20. Hanlon,●M.●Laplante,●S.K.●and●Shevlin,●T.●(2005).●Evidence●for●the●possible●information●loss●of●conforming●book●income●and●taxable●income,●Journal●of●Law● & Economics, Vol. 48 No. 2, pp. 407-442. 21. Kim,●J.●Li,●Y.●Zhang,●L.●(●2011).●Corporate●Tax●Avoidance●and●Stock●Price●Crash●

Downloaded from taxjournal.ir at 9:34 +0430 on Wednesday September 12th 2018

1181395 )، پاییز 79 پژوهشنامه مالیات/شماره سی  ویکم (مسلسل 22. Risk:●Firm-Level●Analysis.●Journal●of●Financial●Economics,●100(4),●pp.639●–● 662. 23. Kothari, S.,  Shu.  S, Wysocki, P. (2009).  Do managers withhold bad news?  Journal of Accounting  Research , 47(1) , pp.241–276. 24. Mayberry, M.A., McGuire, S.T., Omer, T. C. (2013). Smoothing taxable income, tax avoidance, and the information content of taxable income. Mays Business School Texas A&M University. 25. Patell. J, Wolfson ,M. (1982) . Good news, bad news, and the intraday timing of corporate disclosures. Accounting Review, 57(3), pp.509–527. 26. Wang,●X.●(2010).●Tax●avoidance,●corporate●transparency,●and●firm●value,●available●at:●http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1904046.

Downloaded from taxjournal.ir at 9:34 +0430 on Wednesday September 12th 2018